غربالگری نوزادان با LC-MS/MS؛ تشخیص زودهنگام بیماری‌های متابولیک ارثی

طلوع زندگی، نیاز به مراقبت ویژه

تولد هر نوزاد، آغاز فصلی نو و سرشار از امید است. در این میان، سلامت نوزادان اولویت اصلی هر خانواده و جامعه‌ای محسوب می‌شود. یکی از مهم‌ترین اقداماتی که می‌توان برای تضمین آینده‌ای سالم برای نوزادان انجام داد، غربالگری نوزادان برای تشخیص زودهنگام بیماری‌های متابولیک ارثی است.

این بیماری‌ها، گرچه نادر هستند، اما در صورت عدم تشخیص و درمان به‌موقع، می‌توانند منجر به عوارض جدی، دائمی و حتی تهدیدکننده حیات شوند. آزمایشگاه اریترون با بهره‌گیری از پیشرفته‌ترین تکنولوژی‌ها، از جمله دستگاه LC-MS/MS (کروماتوگرافی مایع-طیف‌سنجی جرمی)، مفتخر است که خدمات غربالگری سلامت نوزادان را برای تشخیص طیف وسیعی از این اختلالات متابولیک ارائه دهد. این اقدام پیشگیرانه، سنگ بنای یک زندگی سالم و پربار برای فرزندان شماست.

بیماری های متابولیک ارثی چیستند؟

بیماری‌های متابولیک ارثی Inborn Errors of Metabolism – IEMs)  ) گروهی از اختلالات ژنتیکی هستند که در آن‌ها، بدن قادر به تجزیه و تبدیل صحیح مواد غذایی (کربوهیدرات‌ها، پروتئین‌ها و چربی‌ها) به انرژی یا ساخت اجزای مورد نیاز خود نیست. این مشکل معمولاً به دلیل نقص یا عدم وجود یک آنزیم یا پروتئین خاص رخ می‌دهد که در یک مسیر متابولیکی (یک سری واکنش‌های شیمیایی در بدن) نقش کلیدی دارد. این نقص‌ها از والدین به فرزندان به ارث می‌رسند.

در نتیجه این نقص آنزیمی، یکی از دو اتفاق اصلی یا هر دو رخ می‌دهد:

1. تجمع مواد سمی:یک ماده شیمیایی خاص (متابولیت) که باید در مسیر متابولیک تجزیه شود، به دلیل نقص آنزیم، در خون و سایر بافت‌های بدن انباشته شده و به سطوح سمی می‌رسد. این تجمع می‌تواند عملکرد سلول‌ها و اندام‌ها را مختل کند.
2. کمبود مواد ضروری:محصول نهایی یک مسیر متابولیکی که برای عملکرد طبیعی بدن ضروری است (مانند انرژی، هورمون‌ها یا سایر ترکیبات حیاتی)، به میزان کافی تولید نمی‌شود.

این عدم تعادل شیمیایی می‌تواند به ارگان‌های حیاتی مانند مغز (باعث تأخیر در رشد ذهنی و جسمی، تشنج)، کبد (باعث نارسایی کبد، زردی)، کلیه، قلب (باعث مشکلات قلبی) و عضلات آسیب جدی وارد کند.

علائم این بیماری‌ها بسیار متنوع هستند و ممکن است از بدو تولد وجود داشته باشند یا در هفته‌ها، ماه‌ها و حتی سال‌های بعد، گاهی در پاسخ به یک استرس مانند بیماری یا گرسنگی طولانی‌مدت، ظاهر شوند. متاسفانه، بسیاری از نوزادان مبتلا در بدو تولد کاملاً سالم به نظر می‌رسند و علائم زمانی بروز می‌کنند که آسیب‌های جبران‌ناپذیری به بدن وارد شده است. به همین دلیل، غربالگری نوزادان قبل از ظهور علائم، اهمیت حیاتی دارد.

اهمیت حیاتی تشخیص زودهنگام از طریق غربالگری نوزادان

پیشگیری بهتر از درمان است؛ این جمله به‌ویژه در مورد بیماری‌های متابولیک ارثی مصداق بارزی دارد. تشخیص زودهنگام این بیماری‌ها از طریق برنامه‌های غربالگری نوزادان، پیش از بروز علائم بالینی، از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار است. دلایل این اهمیت عبارتند از:

• جلوگیری از آسیب‌های دائمی و غیرقابل بازگشت:بسیاری از عوارض بیماری‌های متابولیک، به‌ویژه آسیب‌های مغزی، در صورت عدم درمان به‌موقع، دائمی خواهند بود. درمان زودهنگام می‌تواند از بروز این آسیب‌ها پیشگیری کرده یا شدت آن‌ها را به حداقل برساند.
• بهبود چشمگیر کیفیت زندگی:با تشخیص زودهنگام و شروع درمان مناسب (که اغلب شامل رژیم غذایی خاص، محدودیت در مصرف برخی مواد غذایی، تجویز داروهای خاص یا مکمل‌های ویتامینی و کوفاکتورهاست)، کودکان مبتلا می‌توانند رشد و تکامل نزدیک به طبیعی داشته باشند و زندگی سالم‌تر و با کیفیت‌تری را تجربه کنند.
• کاهش مرگ‌ومیر نوزادان و کودکان:برخی از این بیماری‌ها، مانند بعضی از انواع ارگانیک اسیدمی‌ها یا اختلالات اکسیداسیون اسیدهای چرب، می‌توانند در صورت عدم تشخیص و درمان، به سرعت منجر به بحران متابولیک و مرگ شوند. غربالگری می‌تواند جان بسیاری از این نوزادان را نجات دهد.
• کاهش هزینه‌های درمانی و مراقبتی درازمدت:مدیریت عوارض پیشرفته بیماری‌ها، نیازمند مراقبت‌های پزشکی پیچیده، توانبخشی‌های متعدد و هزینه‌های سنگین برای خانواده و نظام سلامت است. پیشگیری و درمان زودهنگام، به مراتب مقرون‌به‌صرفه‌تر است.
• فراهم کردن امکان مشاوره ژنتیک برای خانواده:تشخیص بیماری در یک نوزاد، امکان مشاوره ژنتیک را برای والدین فراهم می‌کند تا از خطر تکرار بیماری در بارداری‌های بعدی آگاه شده و اقدامات پیشگیرانه لازم را انجام دهند.

LC-MS/MS انقلابی در غربالگری بیماری های متابولیک نوزادان

روش‌های سنتی غربالگری اغلب محدود به تشخیص تعداد کمی از بیماری‌ها بودند و گاهی دقت کافی را نداشتند. اما با پیشرفت چشمگیر تکنولوژی در دهه‌های اخیر، روش LC-MS/MS (کروماتوگرافی مایع-طیف‌سنجی جرمی پشت سرهم یا Tandem Mass Spectrometry) به عنوان یک ابزار قدرتمند، دقیق و کارآمد در تشخیص طیف وسیعی از بیماری‌های متابولیک ارثی مطرح شده است. آزمایشگاه ما با افتخار از این تکنولوژی پیشرفته برای غربالگری نوزادان بهره می‌برد تا دقیق‌ترین نتایج را در کمترین زمان ممکن ارائه دهد.

مزایای کلیدی استفاده از LC-MS/MS:

• دقت و حساسیت فوق‌العاده بالا:قادر به شناسایی و اندازه‌گیری مقادیر بسیار کم متابولیت‌های غیرطبیعی، که برای تشخیص زودهنگام بیماری‌ها حیاتی است.
• تشخیص طیف وسیع بیماری‌ها (Multiplexing):امکان اندازه‌گیری همزمان ده‌ها متابولیت مختلف (اسیدهای آمینه، آسیل‌کارنیتین‌ها و…) در یک آنالیز واحد و با استفاده از یک نمونه کوچک خون. این به معنی غربالگری تعداد زیادی از بیماری‌ها به‌طور همزمان است.
• سرعت بالا در آنالیز:امکان پردازش تعداد زیادی نمونه در زمان کوتاه، که برای برنامه‌های غربالگری در مقیاس بزرگ ضروری است.
• کاهش قابل توجه نتایج مثبت کاذب:به دلیل اختصاصیت بالای روش که ناشی از شناسایی بر اساس جرم دقیق و الگوی شکست مولکولی است.
• نیاز به نمونه بسیار کم:تنها چند قطره خون از پاشنه پای نوزاد که بر روی کاغذ فیلتر خشک می‌شود، برای انجام این تست جامع کافی است.

انواع بیماری های متابولیک قابل تشخیص با LC-MS/MS

به لطف تکنولوژی پیشرفته LC-MS/MS و پانل‌های تخصصی، ما قادر هستیم طیف گسترده‌ای از بیماری‌های متابولیک ارثی را که به سه دسته اصلی تقسیم می‌شوند، در یک نوبت و با یک نمونه خون در فرآیند غربالگری نوزادان شناسایی نماییم. در هر یک از این بیماری‌ها، یک یا چند متابولیت خاص در خون تغییر می‌یابد که نشانه اولیه برای ارجاع بیمار به پزشک و انجام بررسی‌های بیشتر جهت تأیید بیماری پیش از بروز علائم است. این بیماری‌ها عبارتند از:

الف) اختلالات متابولیسم اسیدهای ارگانیک (ارگانیک اسیدمی‌ها / اسیدوری‌ها):

این گروه از بیماری‌ها ناشی از نقص در آنزیم‌های دخیل در مسیر متابولیسم اسیدهای آمینه خاص (مانند لوسین، ایزولوسین، والین، لیزین، تریپتوفان) یا اسیدهای چرب هستند که منجر به تجمع اسیدهای ارگانیک سمی در خون (اسیدمی) و ادرار (اسیدوری) می‌شود. علائم این بیماری‌ها می‌تواند بسیار شدید و حاد باشد و شامل خواب‌آلودگی شدید، بی‌اشتهایی، استفراغ مکرر، مشکلات تنفسی، بوی غیرطبیعی ادرار یا بدن، کاهش تون عضلانی، و در موارد شدید تشنج، کما و آسیب مغزی باشد. بیماری‌های قابل تشخیص در این گروه عبارتند از:

• ایزووالریک اسیدمی (Isovaleric Acidemia – IVA)
  • گلوتاریک اسیدوری تیپ ۱ (Glutaric Aciduria Type 1 – GA-1)
  • ۳-هیدروکسی-۳-متیل‌گلوتاریک اسیدوری (3-Hydroxy-3-Methylglutaric Aciduria – HMG)
  • کمبود مالتیپل کربوکسیلاز (Multiple Carboxylase Deficiency – MCD) (شامل کمبود بیوتینیداز و هولوکربوکسیلاز سنتتاز)
  • اسیدمی متیل‌مالونیک – نقص موتاز (Methylmalonic Acidemia – MUT Deficiency)
  • نقص ۳-متیل‌کروتونیل‌کوآ کربوکسیلاز (3-Methylcrotonyl-CoA Carboxylase Deficiency – 3MCC)
  • اسیدمی متیل‌مالونیک – انواع وابسته به کوبالامین cblA و cblB (Methylmalonic Acidemia – cblA, cblB Types)
  • اسیدمی پروپیونیک (Propionic Acidemia – PA)

ب) اختلالات متابولیسم اسیدهای چرب (FAO Disorders – نقص در اکسیداسیون اسیدهای چرب):

در این بیماری‌ها، بدن قادر به تجزیه صحیح اسیدهای چرب برای تولید انرژی نیست. اسیدهای چرب منبع مهم انرژی، به‌ویژه در زمان گرسنگی طولانی‌مدت یا بیماری‌های تب‌دار که نیاز بدن به انرژی افزایش می‌یابد، هستند. نقص در این مسیر می‌تواند منجر به هیپوگلیسمی هیپوکتوتیک (افت شدید قند خون بدون وجود کتون‌بادی‌ها)، ضعف و درد عضلانی، آسیب کبدی (کبد چرب)، مشکلات قلبی (کاردیومیوپاتی) و حتی مرگ ناگهانی شود. تشخیص زودهنگام این اختلالات از طریق غربالگری نوزادان نقش کلیدی در پیشگیری از عوارض جبران‌ناپذیر دارد. بیماری‌های قابل تشخیص در این گروه عبارتند از:

• نقص آسیل کوا دهیدروژناز با زنجیره متوسط (MCADD – Medium-Chain Acyl-CoA Dehydrogenase Deficiency)
• نقص آسیل کوا دهیدروژناز با زنجیره خیلی بلند (VLCADD – Very Long-Chain Acyl-CoA Dehydrogenase Deficiency)
• نقص ۳-هیدروکسی آسیل کوا دهیدروژناز با زنجیره بلند (LCHADD – Long-Chain 3-Hydroxyacyl-CoA Dehydrogenase Deficiency)
• نقص پروتئین تری فانکشنال (TFP – Trifunctional Protein Deficiency)
• نقص جذب کارنیتین / کمبود اولیه کارنیتین (Carnitine Uptake Defect / Primary Carnitine Deficiency – CUD)

ج) اختلالات متابولیسم اسیدهای آمینه (آمینو اسیدوپاتی‌ها):

این دسته از بیماری‌ها به دلیل نقص در آنزیم‌های مسئول تجزیه یا تبدیل اسیدهای آمینه (واحدهای سازنده پروتئین‌ها) ایجاد می‌شوند. تجمع یک اسید آمینه خاص یا متابولیت‌های سمی آن می‌تواند به ارگان‌های مختلف، به‌ویژه سیستم عصبی مرکزی و مغز، آسیب برساند و منجر به تأخیر در رشد، ناتوانی ذهنی، مشکلات رفتاری و تشنج شود. بیماری‌های قابل تشخیص در این گروه عبارتند از:

• فنیل‌کتونوری (Phenylketonuria – PKU) و سایر انواع هیپرفنیل‌آلانینمی
  • بیماری ادرار شربت افرا (Maple Syrup Urine Disease – MSUD)
  • هموسیستینوری (Homocystinuria) معمولاً نوع ناشی از کمبود آنزیم سیستاتیونین بتا سنتاز
  • سیترولینمی تیپ ۱ (Citrullinemia Type I – CTLN1)
  • اسیدمی آرژینوسوکسینیک (Argininosuccinic Aciduria – ASA)
  • تیروزینمی تیپ ۱ (Tyrosinemia Type 1 – TYR1)

فرآیند غربالگری متابولیک نوزادان

انجام تست غربالگری متابولیک به‌عنوان بخشی از برنامه غربالگری نوزادان در آزمایشگاه‌های تخصصی ژنتیک، فرآیندی ساده، ایمن و استاندارد برای نوزاد شماست.

1. نمونه‌گیری: معمولاً بین روز سوم تا پنجم پس از تولد (یعنی حدود ۴۸ تا ۱۲۰ ساعت پس از زایمان) و پس از اطمینان از تغذیه کافی نوزاد با شیر مادر یا شیر خشک، کارشناسان آزمایشگاه با استفاده از یک سوزن بسیار ظریف (لانست)، چند قطره خون از پاشنه پای نوزاد می‌گیرند. سپس این قطرات خون را روی کارت کاغذی مخصوصی به نام کارت گاتری یا کارت فیلتر، در دایره‌های مشخص‌شده جمع‌آوری می‌کنند. این فرآیند ساده است و فقط ناراحتی خفیف و لحظه‌ای برای نوزاد ایجاد می‌کند.
2. خشک کردن و انتقال نمونه به آزمایشگاه: کارت نمونه پس از خون‌گیری، در دمای اتاق و دور از نور مستقیم خورشید به مدت حداقل ۳-۴ ساعت خشک می‌شود. سپس کارت نمونه تحت شرایط مناسب و در اسرع وقت به آزمایشگاه ارسال می‌گردد.
3. پذیرش و آماده‌سازی نمونه: در آزمایشگاه، نمونه پذیرش شده و اطلاعات آن ثبت می‌شود. سپس دیسک‌های کوچکی از بخش‌های آغشته به خون کارت فیلتر جدا شده و برای استخراج متابولیت‌ها آماده می‌شوند.
4. آنالیز با LC-MS/MS: در این مرحله، کارشناسان آزمایشگاه با استفاده از دستگاه پیشرفته LC-MS/MS (مانند مدل‌های دقیق و حساس Shimadzu)، متابولیت‌های استخراج‌شده را آنالیز می‌کنند. این دستگاه توانایی دارد به‌طور همزمان و با دقت بسیار بالا، غلظت ده‌ها متابولیت کلیدی مانند اسیدهای آمینه و آسیل‌کارنیتین‌ها را اندازه‌گیری کند.
5. تفسیر نتایج: متخصصین مجرب آزمایشگاه نتایج به دست آمده را با استفاده از نرم‌افزارهای تخصصی و مقایسه با محدوده‌های مرجع مشخص برای هر متابولیت، با دقت بررسی و تفسیر می‌کنند.
6. گزارش‌دهی: نتایج در قالب یک گزارش جامع به پزشک معالج یا مرکز بهداشتی مربوطه ارسال می‌شود. در صورت وجود نتایج مشکوک، اطلاع‌رسانی فوری انجام خواهد شد تا اقدامات تکمیلی در مسیر تشخیص زودهنگام بیماری‌های متابولیک در برنامه غربالگری نوزادان انجام گیرد.

پس از نتیجه غربالگری چه اتفاقی می‌افتد؟

• نتیجه نرمال (غربالگری منفی):اگر نتایج غربالگری در محدوده نرمال باشد، به این معنی است که احتمال ابتلای نوزاد به بیماری‌های تحت پوشش این تست بسیار پایین است. این خبر خوبی است، اما والدین باید همچنان به رشد و تکامل طبیعی کودک خود توجه داشته باشند و در صورت بروز هرگونه علامت نگران‌کننده با پزشک مشورت کنند.
• نتیجه مشکوک یا خارج از محدوده نرمال (غربالگری مثبت):مهم است بدانید که نتیجه غربالگری مشکوک به معنای تشخیص قطعی بیماری نیست. این نتیجه تنها یک زنگ خطر است و نشان می‌دهد که سطح یک یا چند متابولیت در خون نوزاد شما خارج از محدوده طبیعی بوده و نیاز به بررسی‌های تکمیلی و آزمایشات تشخیصی دقیق‌تر وجود دارد. در این صورت،  پزشک معالج، شما را برای انجام اقدامات بعدی راهنمایی خواهند کرد. این اقدامات ممکن است شامل تکرار آزمایش غربالگری، انجام آزمایشات خون یا ادرار اختصاصی‌تر، آزمایشات ژنتیک، یا مشاوره با متخصص بیماری‌های متابولیک کودکان باشد. هدف، رسیدن به تشخیص قطعی و شروع درمان در صورت لزوم است.

چرا آزمایشگاه ما را برای غربالگری متابولیک نوزاد خود انتخاب کنید ؟

آزمایشگاه ما با درک عمیق از اهمیت سلامت نوزادان و با تعهد به ارائه خدمات تشخیصی با بالاترین کیفیت، گزینه‌ای مطمئن برای والدین گرامی است:

• تکنولوژی پیشرفته و به‌روز: استفاده از دستگاه‌های LC-MS/MS مدرن (نظیر Shimadzu LC-MS/MS-8045 Tandem Mass با حساسیت برتر در کلاس خود) برای تضمین حداکثر دقت، صحت و قابلیت اطمینان نتایج.
• کادر متخصص و مجرب: بهره‌مندی از متخصصین پاتولوژی، علوم آزمایشگاهی و کارشناسان فنی با تجربه و آموزش‌دیده در زمینه آنالیز و تفسیر نتایج غربالگری بیماری‌های متابولیک.
• انل جامع غربالگری: پوشش طیف وسیعی از بیماری‌های متابولیک مهم و قابل درمان، مطابق با استانداردهای بین‌المللی.
  کنترل کیفیت دقیق: اجرای برنامه‌های کنترل کیفیت داخلی و خارجی برای اطمینان از صحت عملکرد دستگاه‌ها و فرآیندها.
• سرعت در پاسخ‌دهی: درک اهمیت زمان در تشخیص این بیماری‌ها و تلاش برای ارائه نتایج در سریع‌ترین زمان ممکن، به‌ویژه برای موارد مشکوک.
• همکاری نزدیک با پزشکان: ارتباط مستمر و مؤثر با پزشکان متخصص اطفال، نوزادان و متخصصین بیماری‌های متابولیک برای اطمینان از پیگیری مناسب موارد و ارائه بهترین مراقبت به بیماران.
• دسترسی آسان و محیط استاندارد: ارائه خدمات در محیطی استاندارد، با رعایت کامل اصول ایمنی و فرآیندهای نمونه‌گیری مناسب برای نوزادان در چارچوب برنامه غربالگری نوزادان.

نتیجه‌گیری: سرمایه‌گذاری برای آینده‌ای سالم با آزمایشگاه پاتوبیولوژی اریترون

غربالگری بیماری‌های متابولیک ارثی نوزادان با استفاده از تکنیک پیشرفته LC-MS/MS، یک سرمایه‌گذاری ارزشمند و یک هدیه حیاتی برای سلامت و آینده فرزند دلبند شماست. این آزمایش ساده که با چند قطره خون از پاشنه پای نوزاد انجام می‌شود، می‌تواند از بروز عوارض جبران‌ناپذیر جسمی و ذهنی جلوگیری کرده و کیفیت زندگی کودک شما را به طور چشمگیری بهبود بخشد. آزمایشگاه پاتوبیولوژی اریترون با افتخار، این خدمت حیاتی را در چارچوب برنامه غربالگری نوزادان و با بالاترین استانداردها، تعهد به کیفیت و با استفاده از تکنولوژی روز دنیا به شما والدین عزیز و جامعه پزشکی ارائه می‌دهد.

برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد خدمات غربالگری متابولیک نوزادان، نحوه انجام آزمایش و هماهنگی‌های لازم، با ما تماس حاصل فرمایید یا با پزشک متخصص اطفال خود مشورت کنید. اجازه دهید با هم، با تشخیص زودهنگام، گامی مؤثر در جهت تضمین سلامت و شکوفایی نسل آینده برداریم.

پرسش و پاسخ‌های متداول

۱. غربالگری نوزادان چیست و چرا اهمیت دارد؟
آزمایشی با چند قطره خون از پاشنه پا برای شناسایی زودهنگام بیماری‌های متابولیک ارثی که در صورت عدم درمان می‌توانند منجر به آسیب دائمی یا مرگ شوند.

۲. بهترین زمان انجام غربالگری نوزادان چه موقع است؟
بین روز سوم تا پنجم پس از تولد، پس از حداقل ۲۴ ساعت تغذیه با شیر. زمان دقیق را با پزشک هماهنگ کنید.

۳. آیا نمونه‌گیری برای نوزاد دردناک است؟
تنها یک خراش سطحی و کوتاه روی پاشنه پا ایجاد می‌شود. ناراحتی آن بسیار جزئی است و فوایدش قابل‌مقایسه نیست.

۴. اگر نوزاد سالم به نظر برسد، باز هم نیاز به غربالگری نوزادان دارد؟
بله، زیرا علائم این بیماری‌ها ممکن است دیر ظاهر شوند و تا آن زمان آسیب‌های جدی ایجاد شده باشند.

۵. چه بیماری‌هایی در غربالگری نوزادان در اریترون بررسی می‌شود؟
با دستگاه LC-MS/MS، سه گروه اصلی شامل اختلالات اسیدهای ارگانیک، چرب و آمینه شناسایی می‌شوند.

۶. اگر نتیجه غربالگری نوزادان مشکوک باشد، چه باید کرد؟
مشکوک بودن به معنای بیماری قطعی نیست. نیاز به بررسی‌های تکمیلی مثل آزمایش‌های اختصاصی یا ژنتیک وجود دارد.

۷. چرا اریترون را برای غربالگری نوزادان انتخاب کنیم؟
تجهیزات پیشرفته، کادر متخصص و پاسخ‌دهی سریع باعث اعتماد بیشتر به نتایج می‌شود.

۸. هزینه غربالگری نوزادان چقدر است؟
برای اطلاع از هزینه و پوشش بیمه‌ای، با بخش پذیرش تماس بگیرید یا حضوری مراجعه کنید.

۹. نتایج غربالگری نوزادان چه زمانی آماده می‌شود؟
معمولاً طی چند روز کاری. موارد مشکوک فوراً اطلاع‌رسانی می‌شود.

۱۰. آیا بیماری‌های متابولیک قابل درمان هستند؟
در بسیاری موارد بله، به شرط تشخیص زودهنگام و رعایت درمان دارویی یا تغذیه‌ای خاص

برای آشنایی بیشتر با روند انجام آزمایش، مراحل نمونه‌گیری و اطلاعات فنی مربوط به غربالگری، می‌توانید فایل راهنمای کامل ما را در قالب بروشور PDF مشاهده کنید. این فایل شامل نکات مهم و کاربردی برای والدین و پزشکان است.