طلوع زندگی، نیاز به مراقبت ویژه

تولد هر نوزاد، آغاز فصلی نو و سرشار از امید است. در این میان، سلامت نوزادان اولویت اصلی هر خانواده و جامعه‌ای محسوب می‌شود. یکی از مهم‌ترین اقداماتی که می‌توان برای تضمین آینده‌ای سالم برای نوزادان انجام داد، غربالگری نوزادان برای تشخیص زودهنگام بیماری‌های متابولیک ارثی است.

این بیماری‌ها، گرچه نادر هستند، اما در صورت عدم تشخیص و درمان به‌موقع، می‌توانند منجر به عوارض جدی، دائمی و حتی تهدیدکننده حیات شوند. آزمایشگاه اریترون با بهره‌گیری از پیشرفته‌ترین تکنولوژی‌ها، از جمله دستگاه LC-MS/MS (کروماتوگرافی مایع-طیف‌سنجی جرمی)، مفتخر است که خدمات غربالگری سلامت نوزادان را برای تشخیص طیف وسیعی از این اختلالات متابولیک ارائه دهد. این اقدام پیشگیرانه، سنگ بنای یک زندگی سالم و پربار برای فرزندان شماست.

بیماری های متابولیک ارثی چیستند؟

بیماری‌های متابولیک ارثی Inborn Errors of Metabolism – IEMs)  ) گروهی از اختلالات ژنتیکی هستند که در آن‌ها، بدن قادر به تجزیه و تبدیل صحیح مواد غذایی (کربوهیدرات‌ها، پروتئین‌ها و چربی‌ها) به انرژی یا ساخت اجزای مورد نیاز خود نیست. این مشکل معمولاً به دلیل نقص یا عدم وجود یک آنزیم یا پروتئین خاص رخ می‌دهد که در یک مسیر متابولیکی (یک سری واکنش‌های شیمیایی در بدن) نقش کلیدی دارد. این نقص‌ها از والدین به فرزندان به ارث می‌رسند.

در نتیجه این نقص آنزیمی، یکی از دو اتفاق اصلی یا هر دو رخ می‌دهد:

1. تجمع مواد سمی:یک ماده شیمیایی خاص (متابولیت) که باید در مسیر متابولیک تجزیه شود، به دلیل نقص آنزیم، در خون و سایر بافت‌های بدن انباشته شده و به سطوح سمی می‌رسد. این تجمع می‌تواند عملکرد سلول‌ها و اندام‌ها را مختل کند.
2. کمبود مواد ضروری:محصول نهایی یک مسیر متابولیکی که برای عملکرد طبیعی بدن ضروری است (مانند انرژی، هورمون‌ها یا سایر ترکیبات حیاتی)، به میزان کافی تولید نمی‌شود.

این عدم تعادل شیمیایی می‌تواند به ارگان‌های حیاتی مانند مغز (باعث تأخیر در رشد ذهنی و جسمی، تشنج)، کبد (باعث نارسایی کبد، زردی)، کلیه، قلب (باعث مشکلات قلبی) و عضلات آسیب جدی وارد کند.

علائم این بیماری‌ها بسیار متنوع هستند و ممکن است از بدو تولد وجود داشته باشند یا در هفته‌ها، ماه‌ها و حتی سال‌های بعد، گاهی در پاسخ به یک استرس مانند بیماری یا گرسنگی طولانی‌مدت، ظاهر شوند. متاسفانه، بسیاری از نوزادان مبتلا در بدو تولد کاملاً سالم به نظر می‌رسند و علائم زمانی بروز می‌کنند که آسیب‌های جبران‌ناپذیری به بدن وارد شده است. به همین دلیل، غربالگری نوزادان قبل از ظهور علائم، اهمیت حیاتی دارد.

اهمیت حیاتی تشخیص زودهنگام از طریق غربالگری نوزادان

پیشگیری بهتر از درمان است؛ این جمله به‌ویژه در مورد بیماری‌های متابولیک ارثی مصداق بارزی دارد. تشخیص زودهنگام این بیماری‌ها از طریق برنامه‌های غربالگری نوزادان، پیش از بروز علائم بالینی، از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار است. دلایل این اهمیت عبارتند از:

• جلوگیری از آسیب‌های دائمی و غیرقابل بازگشت:بسیاری از عوارض بیماری‌های متابولیک، به‌ویژه آسیب‌های مغزی، در صورت عدم درمان به‌موقع، دائمی خواهند بود. درمان زودهنگام می‌تواند از بروز این آسیب‌ها پیشگیری کرده یا شدت آن‌ها را به حداقل برساند.
• بهبود چشمگیر کیفیت زندگی:با تشخیص زودهنگام و شروع درمان مناسب (که اغلب شامل رژیم غذایی خاص، محدودیت در مصرف برخی مواد غذایی، تجویز داروهای خاص یا مکمل‌های ویتامینی و کوفاکتورهاست)، کودکان مبتلا می‌توانند رشد و تکامل نزدیک به طبیعی داشته باشند و زندگی سالم‌تر و با کیفیت‌تری را تجربه کنند.
• کاهش مرگ‌ومیر نوزادان و کودکان:برخی از این بیماری‌ها، مانند بعضی از انواع ارگانیک اسیدمی‌ها یا اختلالات اکسیداسیون اسیدهای چرب، می‌توانند در صورت عدم تشخیص و درمان، به سرعت منجر به بحران متابولیک و مرگ شوند. غربالگری می‌تواند جان بسیاری از این نوزادان را نجات دهد.
• کاهش هزینه‌های درمانی و مراقبتی درازمدت:مدیریت عوارض پیشرفته بیماری‌ها، نیازمند مراقبت‌های پزشکی پیچیده، توانبخشی‌های متعدد و هزینه‌های سنگین برای خانواده و نظام سلامت است. پیشگیری و درمان زودهنگام، به مراتب مقرون‌به‌صرفه‌تر است.
• فراهم کردن امکان مشاوره ژنتیک برای خانواده:تشخیص بیماری در یک نوزاد، امکان مشاوره ژنتیک را برای والدین فراهم می‌کند تا از خطر تکرار بیماری در بارداری‌های بعدی آگاه شده و اقدامات پیشگیرانه لازم را انجام دهند.

اولین گام برای شناسایی زودهنگام بیماری‌های پنهان

LC-MS/MS انقلابی در غربالگری بیماری های متابولیک نوزادان

روش‌های سنتی غربالگری اغلب محدود به تشخیص تعداد کمی از بیماری‌ها بودند و گاهی دقت کافی را نداشتند. اما با پیشرفت چشمگیر تکنولوژی در دهه‌های اخیر، روش LC-MS/MS (کروماتوگرافی مایع-طیف‌سنجی جرمی پشت سرهم یا Tandem Mass Spectrometry) به عنوان یک ابزار قدرتمند، دقیق و کارآمد در تشخیص طیف وسیعی از بیماری‌های متابولیک ارثی مطرح شده است. آزمایشگاه ما با افتخار از این تکنولوژی پیشرفته برای غربالگری نوزادان بهره می‌برد تا دقیق‌ترین نتایج را در کمترین زمان ممکن ارائه دهد.

مزایای کلیدی استفاده از LC-MS/MS:

• دقت و حساسیت فوق‌العاده بالا:قادر به شناسایی و اندازه‌گیری مقادیر بسیار کم متابولیت‌های غیرطبیعی، که برای تشخیص زودهنگام بیماری‌ها حیاتی است.
• تشخیص طیف وسیع بیماری‌ها (Multiplexing):امکان اندازه‌گیری همزمان ده‌ها متابولیت مختلف (اسیدهای آمینه، آسیل‌کارنیتین‌ها و…) در یک آنالیز واحد و با استفاده از یک نمونه کوچک خون. این به معنی غربالگری تعداد زیادی از بیماری‌ها به‌طور همزمان است.
• سرعت بالا در آنالیز:امکان پردازش تعداد زیادی نمونه در زمان کوتاه، که برای برنامه‌های غربالگری در مقیاس بزرگ ضروری است.
• کاهش قابل توجه نتایج مثبت کاذب:به دلیل اختصاصیت بالای روش که ناشی از شناسایی بر اساس جرم دقیق و الگوی شکست مولکولی است.
• نیاز به نمونه بسیار کم:تنها چند قطره خون از پاشنه پای نوزاد که بر روی کاغذ فیلتر خشک می‌شود، برای انجام این تست جامع کافی است.

انواع بیماری های متابولیک قابل تشخیص با LC-MS/MS

به لطف تکنولوژی پیشرفته LC-MS/MS و پانل‌های تخصصی، ما قادر هستیم طیف گسترده‌ای از بیماری‌های متابولیک ارثی را که به سه دسته اصلی تقسیم می‌شوند، در یک نوبت و با یک نمونه خون در فرآیند غربالگری نوزادان شناسایی نماییم. در هر یک از این بیماری‌ها، یک یا چند متابولیت خاص در خون تغییر می‌یابد که نشانه اولیه برای ارجاع بیمار به پزشک و انجام بررسی‌های بیشتر جهت تأیید بیماری پیش از بروز علائم است. این بیماری‌ها عبارتند از:

الف) اختلالات متابولیسم اسیدهای ارگانیک (ارگانیک اسیدمی‌ها / اسیدوری‌ها):

این گروه از بیماری‌ها ناشی از نقص در آنزیم‌های دخیل در مسیر متابولیسم اسیدهای آمینه خاص (مانند لوسین، ایزولوسین، والین، لیزین، تریپتوفان) یا اسیدهای چرب هستند که منجر به تجمع اسیدهای ارگانیک سمی در خون (اسیدمی) و ادرار (اسیدوری) می‌شود. علائم این بیماری‌ها می‌تواند بسیار شدید و حاد باشد و شامل خواب‌آلودگی شدید، بی‌اشتهایی، استفراغ مکرر، مشکلات تنفسی، بوی غیرطبیعی ادرار یا بدن، کاهش تون عضلانی، و در موارد شدید تشنج، کما و آسیب مغزی باشد. بیماری‌های قابل تشخیص در این گروه عبارتند از:

• ایزووالریک اسیدمی (Isovaleric Acidemia – IVA)
  • گلوتاریک اسیدوری تیپ ۱ (Glutaric Aciduria Type 1 – GA-1)
  • ۳-هیدروکسی-۳-متیل‌گلوتاریک اسیدوری (3-Hydroxy-3-Methylglutaric Aciduria – HMG)
  • کمبود مالتیپل کربوکسیلاز (Multiple Carboxylase Deficiency – MCD) (شامل کمبود بیوتینیداز و هولوکربوکسیلاز سنتتاز)
  • اسیدمی متیل‌مالونیک – نقص موتاز (Methylmalonic Acidemia – MUT Deficiency)
  • نقص ۳-متیل‌کروتونیل‌کوآ کربوکسیلاز (3-Methylcrotonyl-CoA Carboxylase Deficiency – 3MCC)
  • اسیدمی متیل‌مالونیک – انواع وابسته به کوبالامین cblA و cblB (Methylmalonic Acidemia – cblA, cblB Types)
  • اسیدمی پروپیونیک (Propionic Acidemia – PA)

ب) اختلالات متابولیسم اسیدهای چرب (FAO Disorders – نقص در اکسیداسیون اسیدهای چرب):

در این بیماری‌ها، بدن قادر به تجزیه صحیح اسیدهای چرب برای تولید انرژی نیست. اسیدهای چرب منبع مهم انرژی، به‌ویژه در زمان گرسنگی طولانی‌مدت یا بیماری‌های تب‌دار که نیاز بدن به انرژی افزایش می‌یابد، هستند. نقص در این مسیر می‌تواند منجر به هیپوگلیسمی هیپوکتوتیک (افت شدید قند خون بدون وجود کتون‌بادی‌ها)، ضعف و درد عضلانی، آسیب کبدی (کبد چرب)، مشکلات قلبی (کاردیومیوپاتی) و حتی مرگ ناگهانی شود. تشخیص زودهنگام این اختلالات از طریق غربالگری نوزادان نقش کلیدی در پیشگیری از عوارض جبران‌ناپذیر دارد. بیماری‌های قابل تشخیص در این گروه عبارتند از:

• نقص آسیل کوا دهیدروژناز با زنجیره متوسط (MCADD – Medium-Chain Acyl-CoA Dehydrogenase Deficiency)
• نقص آسیل کوا دهیدروژناز با زنجیره خیلی بلند (VLCADD – Very Long-Chain Acyl-CoA Dehydrogenase Deficiency)
• نقص ۳-هیدروکسی آسیل کوا دهیدروژناز با زنجیره بلند (LCHADD – Long-Chain 3-Hydroxyacyl-CoA Dehydrogenase Deficiency)
• نقص پروتئین تری فانکشنال (TFP – Trifunctional Protein Deficiency)
• نقص جذب کارنیتین / کمبود اولیه کارنیتین (Carnitine Uptake Defect / Primary Carnitine Deficiency – CUD)

ج) اختلالات متابولیسم اسیدهای آمینه (آمینو اسیدوپاتی‌ها):

این دسته از بیماری‌ها به دلیل نقص در آنزیم‌های مسئول تجزیه یا تبدیل اسیدهای آمینه (واحدهای سازنده پروتئین‌ها) ایجاد می‌شوند. تجمع یک اسید آمینه خاص یا متابولیت‌های سمی آن می‌تواند به ارگان‌های مختلف، به‌ویژه سیستم عصبی مرکزی و مغز، آسیب برساند و منجر به تأخیر در رشد، ناتوانی ذهنی، مشکلات رفتاری و تشنج شود. بیماری‌های قابل تشخیص در این گروه عبارتند از:

• فنیل‌کتونوری (Phenylketonuria – PKU) و سایر انواع هیپرفنیل‌آلانینمی
  • بیماری ادرار شربت افرا (Maple Syrup Urine Disease – MSUD)
  • هموسیستینوری (Homocystinuria) معمولاً نوع ناشی از کمبود آنزیم سیستاتیونین بتا سنتاز
  • سیترولینمی تیپ ۱ (Citrullinemia Type I – CTLN1)
  • اسیدمی آرژینوسوکسینیک (Argininosuccinic Aciduria – ASA)
  • تیروزینمی تیپ ۱ (Tyrosinemia Type 1 – TYR1)

فرآیند غربالگری متابولیک نوزادان

انجام تست غربالگری متابولیک به‌عنوان بخشی از برنامه غربالگری نوزادان در آزمایشگاه‌های تخصصی ژنتیک، فرآیندی ساده، ایمن و استاندارد برای نوزاد شماست.

1. نمونه‌گیری: معمولاً بین روز سوم تا پنجم پس از تولد (یعنی حدود ۴۸ تا ۱۲۰ ساعت پس از زایمان) و پس از اطمینان از تغذیه کافی نوزاد با شیر مادر یا شیر خشک، کارشناسان آزمایشگاه با استفاده از یک سوزن بسیار ظریف (لانست)، چند قطره خون از پاشنه پای نوزاد می‌گیرند. سپس این قطرات خون را روی کارت کاغذی مخصوصی به نام کارت گاتری یا کارت فیلتر، در دایره‌های مشخص‌شده جمع‌آوری می‌کنند. این فرآیند ساده است و فقط ناراحتی خفیف و لحظه‌ای برای نوزاد ایجاد می‌کند.
2. خشک کردن و انتقال نمونه به آزمایشگاه: کارت نمونه پس از خون‌گیری، در دمای اتاق و دور از نور مستقیم خورشید به مدت حداقل ۳-۴ ساعت خشک می‌شود. سپس کارت نمونه تحت شرایط مناسب و در اسرع وقت به آزمایشگاه ارسال می‌گردد.
3. پذیرش و آماده‌سازی نمونه: در آزمایشگاه، نمونه پذیرش شده و اطلاعات آن ثبت می‌شود. سپس دیسک‌های کوچکی از بخش‌های آغشته به خون کارت فیلتر جدا شده و برای استخراج متابولیت‌ها آماده می‌شوند.
4. آنالیز با LC-MS/MS: در این مرحله، کارشناسان آزمایشگاه با استفاده از دستگاه پیشرفته LC-MS/MS (مانند مدل‌های دقیق و حساس Shimadzu)، متابولیت‌های استخراج‌شده را آنالیز می‌کنند. این دستگاه توانایی دارد به‌طور همزمان و با دقت بسیار بالا، غلظت ده‌ها متابولیت کلیدی مانند اسیدهای آمینه و آسیل‌کارنیتین‌ها را اندازه‌گیری کند.
5. تفسیر نتایج: متخصصین مجرب آزمایشگاه نتایج به دست آمده را با استفاده از نرم‌افزارهای تخصصی و مقایسه با محدوده‌های مرجع مشخص برای هر متابولیت، با دقت بررسی و تفسیر می‌کنند.
6. گزارش‌دهی: نتایج در قالب یک گزارش جامع به پزشک معالج یا مرکز بهداشتی مربوطه ارسال می‌شود. در صورت وجود نتایج مشکوک، اطلاع‌رسانی فوری انجام خواهد شد تا اقدامات تکمیلی در مسیر تشخیص زودهنگام بیماری‌های متابولیک در برنامه غربالگری نوزادان انجام گیرد.

آماده‌سازی نمونه خون نوزاد برای آنالیز دقیق با روش LC-MS/MS

پس از نتیجه غربالگری چه اتفاقی می‌افتد؟

• نتیجه نرمال (غربالگری منفی):اگر نتایج غربالگری در محدوده نرمال باشد، به این معنی است که احتمال ابتلای نوزاد به بیماری‌های تحت پوشش این تست بسیار پایین است. این خبر خوبی است، اما والدین باید همچنان به رشد و تکامل طبیعی کودک خود توجه داشته باشند و در صورت بروز هرگونه علامت نگران‌کننده با پزشک مشورت کنند.
• نتیجه مشکوک یا خارج از محدوده نرمال (غربالگری مثبت):مهم است بدانید که نتیجه غربالگری مشکوک به معنای تشخیص قطعی بیماری نیست. این نتیجه تنها یک زنگ خطر است و نشان می‌دهد که سطح یک یا چند متابولیت در خون نوزاد شما خارج از محدوده طبیعی بوده و نیاز به بررسی‌های تکمیلی و آزمایشات تشخیصی دقیق‌تر وجود دارد. در این صورت،  پزشک معالج، شما را برای انجام اقدامات بعدی راهنمایی خواهند کرد. این اقدامات ممکن است شامل تکرار آزمایش غربالگری، انجام آزمایشات خون یا ادرار اختصاصی‌تر، آزمایشات ژنتیک، یا مشاوره با متخصص بیماری‌های متابولیک کودکان باشد. هدف، رسیدن به تشخیص قطعی و شروع درمان در صورت لزوم است.

چرا آزمایشگاه ما را برای غربالگری متابولیک نوزاد خود انتخاب کنید ؟

آزمایشگاه ما با درک عمیق از اهمیت سلامت نوزادان و با تعهد به ارائه خدمات تشخیصی با بالاترین کیفیت، گزینه‌ای مطمئن برای والدین گرامی است:

• تکنولوژی پیشرفته و به‌روز: استفاده از دستگاه‌های LC-MS/MS مدرن (نظیر Shimadzu LC-MS/MS-8045 Tandem Mass با حساسیت برتر در کلاس خود) برای تضمین حداکثر دقت، صحت و قابلیت اطمینان نتایج.
• کادر متخصص و مجرب: بهره‌مندی از متخصصین پاتولوژی، علوم آزمایشگاهی و کارشناسان فنی با تجربه و آموزش‌دیده در زمینه آنالیز و تفسیر نتایج غربالگری بیماری‌های متابولیک.
• انل جامع غربالگری: پوشش طیف وسیعی از بیماری‌های متابولیک مهم و قابل درمان، مطابق با استانداردهای بین‌المللی.
  کنترل کیفیت دقیق: اجرای برنامه‌های کنترل کیفیت داخلی و خارجی برای اطمینان از صحت عملکرد دستگاه‌ها و فرآیندها.
• سرعت در پاسخ‌دهی: درک اهمیت زمان در تشخیص این بیماری‌ها و تلاش برای ارائه نتایج در سریع‌ترین زمان ممکن، به‌ویژه برای موارد مشکوک.
• همکاری نزدیک با پزشکان: ارتباط مستمر و مؤثر با پزشکان متخصص اطفال، نوزادان و متخصصین بیماری‌های متابولیک برای اطمینان از پیگیری مناسب موارد و ارائه بهترین مراقبت به بیماران.
• دسترسی آسان و محیط استاندارد: ارائه خدمات در محیطی استاندارد، با رعایت کامل اصول ایمنی و فرآیندهای نمونه‌گیری مناسب برای نوزادان در چارچوب برنامه غربالگری نوزادان.

نتیجه‌گیری: سرمایه‌گذاری برای آینده‌ای سالم با آزمایشگاه پاتوبیولوژی اریترون

غربالگری بیماری‌های متابولیک ارثی نوزادان با استفاده از تکنیک پیشرفته LC-MS/MS، یک سرمایه‌گذاری ارزشمند و یک هدیه حیاتی برای سلامت و آینده فرزند دلبند شماست. این آزمایش ساده که با چند قطره خون از پاشنه پای نوزاد انجام می‌شود، می‌تواند از بروز عوارض جبران‌ناپذیر جسمی و ذهنی جلوگیری کرده و کیفیت زندگی کودک شما را به طور چشمگیری بهبود بخشد. آزمایشگاه پاتوبیولوژی اریترون با افتخار، این خدمت حیاتی را در چارچوب برنامه غربالگری نوزادان و با بالاترین استانداردها، تعهد به کیفیت و با استفاده از تکنولوژی روز دنیا به شما والدین عزیز و جامعه پزشکی ارائه می‌دهد.

برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد خدمات غربالگری متابولیک نوزادان، نحوه انجام آزمایش و هماهنگی‌های لازم، با ما تماس حاصل فرمایید یا با پزشک متخصص اطفال خود مشورت کنید. اجازه دهید با هم، با تشخیص زودهنگام، گامی مؤثر در جهت تضمین سلامت و شکوفایی نسل آینده برداریم.

آرامش و سلامت، نتیجه تشخیص زودهنگام بیماری‌های متابولیک در نوزادان

پرسش و پاسخ‌های متداول

۱. غربالگری نوزادان چیست و چرا اهمیت دارد؟
آزمایشی با چند قطره خون از پاشنه پا برای شناسایی زودهنگام بیماری‌های متابولیک ارثی که در صورت عدم درمان می‌توانند منجر به آسیب دائمی یا مرگ شوند.

۲. بهترین زمان انجام غربالگری نوزادان چه موقع است؟
بین روز سوم تا پنجم پس از تولد، پس از حداقل ۲۴ ساعت تغذیه با شیر. زمان دقیق را با پزشک هماهنگ کنید.

۳. آیا نمونه‌گیری برای نوزاد دردناک است؟
تنها یک خراش سطحی و کوتاه روی پاشنه پا ایجاد می‌شود. ناراحتی آن بسیار جزئی است و فوایدش قابل‌مقایسه نیست.

۴. اگر نوزاد سالم به نظر برسد، باز هم نیاز به غربالگری نوزادان دارد؟
بله، زیرا علائم این بیماری‌ها ممکن است دیر ظاهر شوند و تا آن زمان آسیب‌های جدی ایجاد شده باشند.

۵. چه بیماری‌هایی در غربالگری نوزادان در اریترون بررسی می‌شود؟
با دستگاه LC-MS/MS، سه گروه اصلی شامل اختلالات اسیدهای ارگانیک، چرب و آمینه شناسایی می‌شوند.

۶. اگر نتیجه غربالگری نوزادان مشکوک باشد، چه باید کرد؟
مشکوک بودن به معنای بیماری قطعی نیست. نیاز به بررسی‌های تکمیلی مثل آزمایش‌های اختصاصی یا ژنتیک وجود دارد.

۷. چرا اریترون را برای غربالگری نوزادان انتخاب کنیم؟
تجهیزات پیشرفته، کادر متخصص و پاسخ‌دهی سریع باعث اعتماد بیشتر به نتایج می‌شود.

۸. هزینه غربالگری نوزادان چقدر است؟
برای اطلاع از هزینه و پوشش بیمه‌ای، با بخش پذیرش تماس بگیرید یا حضوری مراجعه کنید.

۹. نتایج غربالگری نوزادان چه زمانی آماده می‌شود؟
معمولاً طی چند روز کاری. موارد مشکوک فوراً اطلاع‌رسانی می‌شود.

۱۰. آیا بیماری‌های متابولیک قابل درمان هستند؟
در بسیاری موارد بله، به شرط تشخیص زودهنگام و رعایت درمان دارویی یا تغذیه‌ای خاص

برای آشنایی بیشتر با روند انجام آزمایش، مراحل نمونه‌گیری و اطلاعات فنی مربوط به غربالگری، می‌توانید فایل راهنمای کامل ما را در قالب بروشور PDF مشاهده کنید. این فایل شامل نکات مهم و کاربردی برای والدین و پزشکان است.

توالی‌یابی نسل جدید Next-generation sequencing (NGS)

تشخیص بیماری‌های نادر ژنتیکی را به‌ویژه در کودکان در حد غیرقابل‌ تصوری ممکن ساخته است. در سال 2011 با توالی‌یابی همه ژنوم (whole genome sequencing (WGS در یک کودک مراحل اولیه شروع بیماری التهاب روده تشخیص داده شد. از آن زمان تاکنون بیماری‌های قابل درمان که با روش (Whole Exome Sequencing (WES تشخیص داده می‌شوند به‌طور روزافزون افزایش یافته است

همه آزمایشات WGS یا WES چنین نتایج بالینی مثبتی را به همراه ندارند اما تقریباً همیشه رسیدن به تشخیص برای خانواده‌ها سودمند است. تشخیص مولکولی در کنار سایر مزایایی که دارد امکان تشخیص پس از تولد را هم در حاملگی‌های بعدی فراهم می‌ساز‌د.

علاوه بر اینکه خیال خانواده از تشخیص نهایی طفل آسوده می‌شود، خود کودک هم از تشخیص توسط WGS یا WES سود می‌برد چراکه %50 کودکانی که با این روش بیماری‌شان تشخیص داده می‌شود در نحوه برخورد با بیماری‌شان تغییراتی انجام می‌شود. حتی در مواردی تشخیص زودهنگام می‌تواند به درمان قطعی منجر شود.

گرچه تحقیقات نشان می‌دهند که WGS در تشخیص بیماری‌های ژنتیک می‌تواند منجر به تغییر روش اداره و برخورد با نوزادان بدحال شده و سرنوشت آنها را تغییر دهد، اما گسترش این فناوری به حیطه مهدکودک‌ها یا غربالگری وسیع‌تر نامشخص است.

تغییرات در غربالگری نوزادان

غربالگری نوزادان در 50 سال اخیر تحوالت شگرفی در کاهش و حذف مرگ‌ومیر داشته است. این غربالگری منجر به کشف بیماری در کودکانی شده که به‌ظاهر بدون علامت بوده‌اند و پس از کشف بیماری در مواردی با اقدامات درمانی سرنوشت آنها قابل‌تغییر می‌تواند باشد. فنیل کتونوری اولین مثالی است که در این راستا می‌توان از آن نام برد. این بیماری هدف خوبی برای غربالگری است چراکه خطرناک اما قابل درمان می‌باشد و اقدام درمانی سریع برای پیشگیری از عواقب آن الزام است.

کمیته‌ای در کالج آمریکایی ژنتیک و ژنومیک مأمور شد که بیماری‌هایی را که نیازمند غربالگری هستند مشخص نماید. این گروه 29 بیماری را مشخص کردند که اکنـون آن را به نامRecommended Uniform ScreeningPanel)) RUSP می‌شناسند . بیماری دیگر هم وجود دارند که برای غربالگری آنها اجماعی وجود ندارد چراکه یا در حال حاضر قابل‌درمان نیستند و یا اینکه بسیار نادر می‌باشند. کمیته مذکور این دسته از بیماری‌ها را در اولویت دوم قرار داده است.

انضمام اهدافی خارج از آنچه که تاکنون در غربالگری نوزادان متداول بود اساس غربالگری نوزادان را متحول می‌نماید. غربالگری بر مبنای NGS این توان را دارد که اختلالت بسیار زیادی را کشف کند که در روش سنتی قابل‌شناسایی نبودند و نیز اطلاعات جانبی بسیاری درخصوص این اختلالات ارائه دهد. پیش‌بینی می‌شود که در چند دهه آینده کل ژنوم نوزاد توالی‌یابی شود و این گام نهادن در مسیر طب شخصی‌شده می‌باشد .

اشکالات احتمالیNGS

یکی از مزایایی که برای غربالگری نوزادان با NGS فرض می‌شود این است که آزمایشگاه‌ها می‌توانند بیماری‌های بیشتری را غربالگری نمایند، بی‌آنکه هزینه بیشتری را تحمیل کنند. از نظر تکنیکی این فرض تاحدودی درست است. معذلک اگرچه هزینه WGS در مواردی تا 1000 دلار هم کاهش یافته، اما این عدد شامل هزینه‌های اضافه همچون تجزیه و تحلیل، تفسیر مدیریت نگهداری داده‌ها، مشاوره، عودت نتایج و یا انجام آزمایش‌های تکمیلی جهت موارد مبهم نمی‌باشد. هزینه آزمایش‌های غربالگری نوزادان با تکنیک MS/MS در ایالت‌های مختلف آمریکا بین 30 تا 100 دلار می‌باشد. در برخی ایالات هم انجام این غربالگری برای خانواده‌ها رایگان است. هزینه غربالگری با روش NGS برای سیستم‌های بهداشتی و بیمه‌ها باید به‌دقت بررسی شود و به نظر نمی‌رسد که در حال حاضر بودجه بهداشت عمومی توان پرداخت آن را داشته باشد. برخی از اطلاعاتی که توسط WGS و WES بدست می‌آیند به‌طور مستقیم به درد نوزاد نمی‌خورند، اما امکان ابتلای وی را در آینده به بیماری‌های سخت و یا ناقل یک بیماری بودن را مشخص می‌نمایند.

اخیراً در برخی ایالت‌ها با استفاده از روش‌های WGS و WES بیماری‌هایی را ردیابی می‌کنند که جزو مواردی که به‌طور روتین باید غربال شوند نیستند؛ به‌عنوان مثال در دو ایالت اختلالت ذخیره لیزوزومی شامل بیماری Krabbe غربالگری می‌شوند. این اقدام در حالی انجام می‌شود که اطلعاتی که حاکی از مفید بودن این کار باشد کم است و تفسیر نتایج نیز مشکل می‌باشد.

در حال حاضر آزمایشگاه‌ها قادر به تفسیر اکثر نتایج WGS نیستندپی بردن به اهمیت بسیاری از تغییرات در ناحیه کدکننده بسیار مشکل است. این ناحیه فقط %20 ژنوم را تشکیل می‌دهد. نواحی غیرکدکننده بسیار وسیع‌تر بوده و چالش‌های بزرگ‌تری دارند. یک گزینه این است که تغییرات پاتوژنیک یا احتمال پاتوژنیک گزارش شوند تا موارد مثبت کاذب کاهش یافته و شناسایی افراد مبتلا به حداکثر برسد، اما در حال حاضر در خصوص اینکه چه تغییراتی باید گزارش شوند اجماعی وجود ندارد. از طرفی ارتباط ژنوتیپ و فنوتیپ همیشه سرراست و ساده نیست و تشخیص اینکه چرا و چه زمانی یک فرد با یک پروفایل ژنتیکی خاص علائم بیماری را بروز می‌دهد بندرت همچون فنیل کتونوری ساده و شفاف می‌باشد.

سؤال دیگری که مطرح می‌شود این است که بکارگیری روش‌های NGS چه میزان سرمایه مادی و انسانی بر آزمایشگاه‌های بهداشتی دولتی تحمیل خواهد کرد. در حال حاضر غربالگری نوزادان در آزمایشگاه‌های ایالتی و تحت شرایط استاندارد با اندازه‌گیری فعالیت آنزیم‌ها، متابولیت‌ها و سایر مولکول‌ها انجام می‌شود. آزمایش DNA روتین نیست و تنها در موارد معدودی انجام می‌شود 21(،)22، اما راه‌اندازی آزمایشات NGS محتاج سرمایه‌گذاری وسیع در خصوص نیروی انسانی و تجهیزات می‌باشد. درحال حاضر تعداد معدودی آزمایشگاه در آمریکا قادر به انجام آزمایشات NGS در مقیاس قابل‌قبول می‌باشند . باید دید که آیا آزمایشگاه‌ها می‌توانند از نظر تجهیزات و نفرات خود را با NGS انطباق دهند یا اینکه پارادایم دیگری همچون تمرکز بر آزمایشگاه‌های مرکزی ضرورت می‌یابد.

نکته دیگری که در توسعه غربالگری نوزادان توسط NGS باید مدنظر باشد مسئله رضایت والدین است. با فرض اینکه غربالگری موجب کاهش مرگ‌ومیر کودکان می‌گردد، عده‌ای معتقدند که نیازی به اخذ رضایت والدین جهت امور غربالگری نیست اما درخصوص استفاده از WGS یا WES برای غربالگری الزاماً باید رضایت والدین لحاظ شود و این مسئله‌ای است که می‌تواند در مسیر گسترش این نوع غربالگری مانع ایجاد نماید.

چگونگی برخورد با نتایج نامطمئن

غربالگری نوزادان به شناسایی افراد مبتلا کمک می‌کند و در عین‌حال تلاش دارد که از موارد مثبت کاذب اجتناب کند، ولی یک آزمایش غربالگری صرف‌نظر از روش انجام آن حتماً موارد مثبت کاذب هم دارد. در یک بررسی آینده‌نگر که بر روی 1696 نوزاد سالم انجام شد، نتایج غربالگری مرسوم با غربالگری نوزاد و والدین به‌وسیله WGS مقایسه گردید. غربالگری با WGS برای 163 اختلال متداول بود. میزان موارد نامطمئن با روش WGS در مقایسه با غربالگری متداول بسیار زیاد بود %90( در مقایسه با .)%0/013 بیشتر این یافته‌ها مربوط به تغییراتی بودند که اهمیت آنها مشخص نیست.[Variants of Unknown Significance (VUS)]

یک راه‌حل این است که VUSها گزارش نشوند اما این اقدام به‌منزله از قلم افتادن تغییراتی می‌تواند باشد که واقعاً پاتوژنیک هستند.

در این مطالعه بخصوص غربالگری روتین از WGS در میزان تشخیص موارد مبتلا پیشی گرفت. با غربالگری روتین 4 نوزاد از پنج نوزاد مبتلا شناسایی شدند درحالی‌که با روش WGS، 2 تن از آنها تشخیص داده شدند. این یافته‌ها حکایت از برخی اشکالات در غربالگری نوزادان توسط NGS می‌نماید که می‌تواند به علت وجود آلل‌های غیرقابل شناسایی یا غیرقابل تفسیر و سایر اشکالات در توالی‌یابی ژن‌ها باشد.

اما از طرف دیگر مقدار مثبت کاذب در روش WGS کمتر بوده و قادر به شناسایی علت ایجاد اختلل می‌باشد و به نمونه کمتری هم نیاز دارد.

سؤالی که هنوز پاسخ داده نشده این است که محدوده اختلالاتی که توسط غربالگری به‌وسیله NGS قابل کشف هستند ولی روش غربالگری روتین قادر به کشف آنها نیست کجا قرار دارد. پیشنهاد نویسندگان این است که این دو روش به‌طور توأمان بکار گرفته شوند تا بتوان به پاسخ این سؤال دست یافت. گرچه محدودیت‌های مالی مانع بزرگی در این مسیر محسوب می‌شود.

گام‌های بعدی برای دولتمردان و دانشمندان

غربالگری نوزادان به روش NGS احتمالا در آینده جایگزین روش فعلی غربالگری شده و یا در کنار آن بکار گرفته خواهد شد. چالش‌هایی همچون هزینه آزمایش، استانداردهایی برای اینکه کدام ژن‌ها بررسی شوند، زیرساخت‌ها و آموزش جامعه پزشکی در این مسیر شکل خواهند گرفت و تبعات ناشی از نتایج آزمایش های غیرواقعی تشخیص بیماری سل که اکثراً پنهان هم می ماند، متوجه مسئولین مراکز درمانی وآزمایشگاه های ارجاع دهنده نمونه ها خواهد بود.

نبع:  مجله اخبار آزمایشگاهی جلد158

مقدمه

لوپوس نوزادان سندرمی است کــه در نـوزادان مـادرانی اتفاق می افتد که آنتی بادی علیـــه Ro یـا La در آنـها ثـابت می باشد. مادران این کودکان ممکن اسـت بـه لـوپـوس و یـا سایر بیماریهای بــافت همبنـد مبتـلا باشـند، امـا 50 تـا %60مادران بدون علامت هســتند. سـندرم لـوپـوس نـوزادان بـه خاطر عبور lgG-ANA مادر از طریق جفت به نــوزاد روی میدهد. سندرم لوپوس نوزادان را میتــــوان به دو دستـه تقسیم بندی کرد:

 (1 سندرم موقت ( (Transient syndrome            (2بلوک کامل قلبی  ((Complete Heart block

 علت ایجاد لوپوس نوزادان چیست؟

در ایــن بیمــاری اتوآنتی بــادی مــادر کـه از نـوع lgG می‌باشـد بـه صـورت غیرفعال از طریق جفــت بـه جنیـن انتقـال مییـابد و موجـب آسیب به جنین می‌شود. بیماری در نوزاد به موازات وجــود آنتی بادی مــادری در جنیـن و گـردش خـون نـوزاد ظـاهر میگردد و سپس با از بین رفتن اتوآنتی بادیها، بیمــاری نـیز محو می‌شود. تنها استثنای آن بلوک قلبــی مـادرزادی اسـت که اتوآنتی بادی 2 تا 8 ماه بعد ناپدید میگردد ولی بیمــاری بـاقی میمــــــاند.

درتمــام مطالعــه ها آنتی بــادی علیــه Ribonucleuoprotein SSA در سرم مادران نوزادانی کـه با بلـــوک قلبی مادرزادی به دنیا می آیند ملاحظه شده اســت. آنتـــــــــی ژن هـــــــــــدف در anti-SSA و anti-SSB ، ریبونـــوکلئوپروتئین هـــــــــــای درون سـلولی می‌باشـند. آنتی بادیanti-SSA با سه پپتیدی که از نظر ایمونولوژیـک و نیز وزن ملکولی متفاوت هستند(52 ، 54 و 60کیلودالتون) واکنش نشــان می‌دهـد. پروتئیـن SSB بـا وزن ملکولـی 48 کیلودالتـون، فـاقد شـــاخص آنتــی ژنــی (determinante) مشترک با پلی پپتید SSA می‌باشــد. اجـزای تشـکیل دهنـده SSB و SSA با یکدیگر و نیز با سایر اجزای ملکــول RNA تشکیل یک کمپلکس میدهد. پروتئیــن 48 کیلودالتونـی SSB در پایان نسخه بــرداری (Transcription) از طریـق ایجـاد تغییر شکل فضایی در ملکول RNA Polymerase III نقش دارد. پلی پپتید SSA هنوز ناشناخته است. برای ایــــــن کـه آنتـی بـادی علیـه SSA وSSB را بــه عنوان علت بیمــاری لـوپـوس نـوزادان شـناخت، لازم اسـت دلایل قانع کننده‌ای وجود داشته باشند یعنی:

(1 باید نشان داد که آنتی ژن هدف در بافت هدف نــوزاد موجود است.

(2 باید مکانیسمی که از طریــق آن آنتـی بـادی میتوانـد موجب اختلال در مسیر سیستمهای جنین شود، بیان گــردد، زیرا همان گونه که اشاره شد آنتی ژن موجود درون سلول و در هسته میباشد و باید دلیلی برای عرضه آن در ســطح سلولی یافت.

مکانیسم هایی که از طریــق آن آنتی بـادی بـا فرآیندهـای درون سلولی میوسیتهای جنین تداخل میکنند:

الف)باید بیانگر آن باشد کــه چگونـه آنتـی ژن در سـطح سلولی عرضه میشــود، زیـرا همـان طـور کـه ذکـر گردیـد واکنش آنتیبادی در سطح سلول صورت میپذیرد و نتیجــه آن آسیب سلولی است(8،.(7 در اثر عفونت سلول HeP2 بــا آدنوویروســــــها عرضـه آنتـــی ژن SSB از هســته بــه سـیتوپلاســــــم و سپـــــــس ســـطح سلولـــــی انجــام میگیرد.

ب) اگر کراتینوسیتها در معـرض اشـعه مـاورای بنفـش قرار گیرد توانایی آن را پیدا میکند که آنتی ژن در سطح آن قرار گرفته و با آنتی بادی anti-SSA متصل شده و موجب یک سری واکنشها گردد.

از بررسی دو قلوها در لوپــوس نـوزادی پیچیـدگـی ایـن بیمـاری مشـخص میشـود. در دوقلوهـای منوزیگـوت کــه زمینـه ژنتیکـی یکسـانی دارنـــد، بیمــاری بــه صـــــورت ناسازگار( (discordance ظاهر شده است و این امر نشــان میدهد، اگر چه وجود آنتی بادی اختصــاصی مـادری جـهت پیدایش بیمــاری لازم میباشـد لیکـن شـرط کـافی نبـوده و حوادث حین رشد در رحـم درپیدایـش اسـتعداد بیمـاری در جنین موثر میباشد.

علایم بالینی سندرم لوپوس نوزادان چیست؟

علایم بالینی سندرم لوپوس نوزادی متنوع بــوده شـامل درگیری پوست، سیستمهای خونســاز، دسـتگاه گـوارش وسیستم قلبی ـ تنفسی است.

علت موقت بودن اختلالهــای خـون شناسـی و ضایعـه های پوستی این است که این اعضا توانــایی آن را دارنـد کـه بـه طور مداوم باز تولید (regenerate) شوند. در بافت قلبی کـه توانایی تکثیر مجــدد وجـود نـدارد، ضایعـه آن بـه صـورت بلوک قلبی دایمی دیــده می‌شـود.