مقدمه

زردی نوزادان (Jaundice) یکی از شایع‌ترین مشکلاتی است که والدین پس از تولد فرزند خود با آن روبه‌رو می‌شوند. این عارضه با تغییر رنگ پوست و چشم نوزاد به زردی مشخص می‌شود. در بسیاری از موارد، زردی خوش‌خیم است، اما گاهی می‌تواند نشانه یک مشکل جدی‌تر باشد و نیاز به پیگیری و آزمایش تشخیص زردی نوزادان دقیق داشته باشد.

درک درست از ماهیت زردی، علل بروز آن، زمان مراجعه به پزشک و روش‌های درمانی، برای والدین و ارائه‌دهندگان مراقبت‌های بهداشتی اهمیت ویژه‌ای دارد. هدف این مقاله، ارائه اطلاعات جامع و کاربردی درباره زردی نوزادان با تمرکز بر تشخیص آزمایش تشخیص زردی نوزادان، روش‌های درمانی و مراقبت‌های ضروری است تا والدین بتوانند با آگاهی کامل بهترین تصمیم را برای حفظ سلامت نوزاد خود بگیرند.

زردی چیست و چرا اتفاق می‌افتد؟

چرخه تولید و دفع بیلی‌روبین در بدن

زردی نوزادان ناشی از افزایش سطح بیلی‌روبین (Bilirubin) در خون است. بیلی‌روبین یک رنگدانه زردرنگ محسوب می‌شود که در نتیجه تجزیه گلبول‌های قرمز خون به‌وجود می‌آید. در حالت طبیعی، کبد این رنگدانه را از خون جمع‌آوری کرده و آن را به شکلی قابل دفع (از طریق مدفوع) تبدیل می‌کند. اما در نوزادان، به دلایل مختلف ممکن است این فرآیند به‌طور کامل انجام نشود و در نتیجه بیلی‌روبین در خون تجمع پیدا کند. همین موضوع یکی از دلایل اصلی مراجعه به پزشک و انجام آزمایش تشخیص زردی نوزادان است.

انواع زردی در نوزادان

1. زردی فیزیولوژیک (Physiological Jaundice):

این شایع‌ترین نوع زردی است که تقریباً در ۶۰ درصد نوزادان ترم و ۸۰ درصد نوزادان نارس دیده می‌شود. کبد نوزاد در روزهای ابتدایی زندگی هنوز به‌طور کامل بالغ نشده و قادر به پردازش سریع بیلی‌روبین نیست. این نوع زردی معمولاً در روز دوم یا سوم پس از تولد ظاهر شده، در روز چهارم یا پنجم به اوج می‌رسد و طی یک تا دو هفته به‌تدریج برطرف می‌شود. هرچند این حالت اغلب بی‌خطر است، اما نیاز به پایش و در صورت لزوم انجام آزمایش تشخیص زردی نوزادان دارد.

2. زردی پاتولوژیک (Pathological Jaundice):

این نوع زردی کمتر شایع است، اما می‌تواند نشان‌دهنده یک بیماری یا اختلال جدی‌تر باشد. مهم‌ترین علل زردی پاتولوژیک عبارت‌اند از:

• ناسازگاری گروه خونی (ABO یا Rh): بدن مادر آنتی‌بادی‌هایی تولید می‌کند که به گلبول‌های قرمز نوزاد حمله کرده و موجب تخریب آن‌ها می‌شود؛ در نتیجه سطح بیلی‌روبین افزایش می‌یابد.
• کمبود آنزیم G6PD: یک اختلال ژنتیکی که باعث تخریب زودهنگام گلبول‌های قرمز می‌شود.
• عفونت‌ها (Sepsis): عفونت‌های شدید در نوزاد می‌توانند سطح بیلی‌روبین را بالا ببرند.
• بیماری‌های کبدی: اختلالات مادرزادی یا عفونت‌های کبدی ممکن است مانع دفع صحیح بیلی‌روبین شوند.
• انسداد مجاری صفراوی (Biliary Atresia): یک بیماری نادر که در آن مجاری صفراوی آسیب دیده یا مسدود هستند.
• سفالوهماتوم (Cephalohematoma): تجمع خون زیر پوست سر نوزاد به دلیل آسیب هنگام زایمان که در اثر تجزیه می‌تواند منجر به افزایش بیلی‌روبین شود.
• زردی ناشی از شیر مادر (Breast milk jaundice): در موارد نادر، ترکیبات موجود در شیر مادر فرآیند دفع بیلی‌روبین توسط کبد نوزاد را کند می‌کنند. این نوع معمولاً بی‌خطر است و به مرور برطرف می‌شود.
• زردی ناشی از تغذیه ناکافی (Breastfeeding jaundice): در هفته اول زندگی ممکن است به دلیل دریافت ناکافی شیر توسط نوزاد، دفع بیلی‌روبین کاهش پیدا کرده و زردی ایجاد شود.

علائم زردی نوزادان

بارزترین نشانه زردی، تغییر رنگ پوست و صلبیه (بخش سفید) چشم نوزاد به رنگ زرد است. معمولاً این تغییر ابتدا در سر و صورت ظاهر می‌شود و به‌تدریج به سمت قفسه سینه، شکم و سپس پاها پیشروی می‌کند. برای بررسی اولیه زردی، می‌توانید پوست نوزاد را به‌آرامی در ناحیه پیشانی یا بینی فشار دهید؛ اگر پس از برداشتن فشار، رنگ پوست متمایل به زرد بود، احتمال بروز زردی وجود دارد. در چنین شرایطی، بهترین اقدام مراجعه به پزشک و انجام آزمایش تشخیص زردی نوزادان است تا سطح بیلی‌روبین به‌طور دقیق مشخص شود.

چه زمانی باید نگران زردی بود و به پزشک مراجعه کرد؟

اگرچه بیشتر موارد زردی فیزیولوژیک و بی‌خطر هستند، اما در صورت مشاهده هر یک از علائم زیر، مراجعه فوری به پزشک ضروری است:

• بروز زردی در ۲۴ ساعت اول پس از تولد (علامتی هشداردهنده که همیشه نیازمند بررسی است).
• افزایش سریع شدت زردی.
• انتشار زردی به دست‌ها و پاها (نشان‌دهنده سطوح بالای بیلی‌روبین).
• خواب‌آلودگی بیش از حد و بی‌حالی نوزاد؛ به‌طوری که به سختی بیدار می‌شود یا خوب شیر نمی‌خورد.
• تغذیه نامناسب یا مکیدن ضعیف.
• گریه با صدایی بلند و غیرعادی.
• تب.
• مدفوع رنگ‌پریده (سفید یا خاکستری) یا ادرار تیره، که می‌تواند نشانه اختلالات کبدی باشد.
• ادامه‌دار بودن زردی بیش از دو هفته در نوزادان ترم یا سه هفته در نوزادان نارس.

آزمایش تشخیص زردی نوزادان

آزمایش خون نوزاد

انجام به‌موقع و دقیق آزمایش تشخیص زردی نوزادان نقش حیاتی در پیشگیری از عوارض جدی دارد. روش‌های اصلی تشخیص عبارت‌اند از:

1.معاینه فیزیکی:

پزشک نوزاد را از نظر تغییر رنگ پوست و چشم‌ها بررسی کرده و میزان شدت و پیشرفت زردی را ارزیابی می‌کند.

2. بیلی‌روبین پوستی (Transcutaneous Bilirubinometer – TcB):

این روش غیرتهاجمی با استفاده از دستگاهی روی پوست نوزاد انجام می‌شود و میزان تقریبی بیلی‌روبین را نشان می‌دهد. TcB برای غربالگری اولیه بسیار کاربردی است، اما اگر سطح آن بالا باشد، نیاز به آزمایش خون جهت تأیید وجود دارد.

3. آزمایش خون بیلی‌روبین سرم (Serum Bilirubin Test):

دقیق‌ترین و مهم‌ترین روش برای تشخیص آزمایش تشخیص زردی نوزادان، آزمایش خون است. در این روش با گرفتن نمونه کوچکی از خون نوزاد (معمولاً از پاشنه پا)، سطح بیلی‌روبین کل (Total Bilirubin)، بیلی‌روبین مستقیم (Direct Bilirubin) و بیلی‌روبین غیرمستقیم (Indirect Bilirubin) اندازه‌گیری می‌شود:

• بیلی‌روبین غیرمستقیم (غیر کونژوگه): شکلی از بیلی‌روبین که هنوز توسط کبد پردازش نشده و عامل اصلی زردی در بیشتر نوزادان است. سطوح بالای آن می‌تواند خطرناک باشد.
• بیلی‌روبین مستقیم (کونژوگه): بیلی‌روبینی که توسط کبد پردازش شده و آماده دفع است. افزایش این نوع همیشه پاتولوژیک محسوب می‌شود و نیاز به بررسی دقیق‌تر برای یافتن علت زمینه‌ای (مانند مشکلات کبدی یا انسداد صفراوی) دارد.

4. سایر آزمایش‌ها در موارد مشکوک به زردی پاتولوژیک:

• تعیین گروه خونی مادر و نوزاد به همراه تست کومبس (Coombs Test) برای بررسی ناسازگاری‌های خونی.
• شمارش کامل خون (CBC) جهت ارزیابی کم‌خونی یا عفونت.
• سنجش سطح آنزیم G6PD در صورت مشکوک بودن به کمبود آن.
• آزمایش‌های عملکرد کبد برای بررسی سلامت کبد.
• کشت خون یا ادرار برای تشخیص عفونت احتمالی.

اهمیت آزمایشگاه اریترون در تشخیص زردی نوزادان

آزمایشگاه اریترون با بهره‌گیری از تجهیزات پیشرفته و تیمی متخصص، آماده ارائه دقیق‌ترین خدمات در زمینه آزمایش تشخیص زردی نوزادان است. دقت در اندازه‌گیری سطح بیلی‌روبین و سایر پارامترهای مرتبط، کلید اصلی اتخاذ تصمیمات درمانی صحیح و به‌موقع به شمار می‌رود. ما متعهد هستیم با ارائه نتایج سریع و قابل اعتماد، به پزشکان و والدین در مدیریت بهینه زردی نوزادان کمک کنیم.

درمان زردی نوزادان

هدف اصلی درمان، کاهش سطح بیلی‌روبین در خون برای جلوگیری از بروز عوارض جدی مانند کرنیکتروس (Kernicterus) است. کرنیکتروس نوعی آسیب مغزی برگشت‌ناپذیر است که در اثر رسوب بیلی‌روبین بالا در بافت‌های مغزی ایجاد می‌شود. روش‌های درمانی بر اساس شدت زردی، سن نوزاد و علت زمینه‌ای انتخاب می‌شوند:

1. تغذیه مکرر با شیر مادر یا شیر خشک:

افزایش دفعات شیردهی (حدود 8 تا 12 بار در 24 ساعت) به نوزاد کمک می‌کند بیلی‌روبین اضافی از طریق مدفوع دفع شود. همچنین، تغذیه کافی از کم‌آبی بدن جلوگیری می‌کند که خود می‌تواند عامل تشدید زردی باشد.

2. نوردرمانی (Phototherapy):

این روش شایع‌ترین و مؤثرترین درمان برای زردی شدید است. نوزاد در زیر نورهای آبی مخصوص (یا پتوی نوری) قرار داده می‌شود. نور باعث تغییر ساختار بیلی‌روبین غیرمستقیم شده و آن را به شکلی قابل دفع از طریق ادرار و مدفوع تبدیل می‌کند. در طول نوردرمانی، چشم‌های نوزاد با پوشش محافظ پوشانده می‌شوند.

3. تعویض خون (Exchange Transfusion):

در موارد بسیار شدید که نوردرمانی مؤثر نیست یا خطر کرنیکتروس بالاست، تعویض خون انجام می‌شود. در این روش، بخشی از خون نوزاد با خون اهدایی جایگزین می‌شود تا بیلی‌روبین و آنتی‌بادی‌های مضر (در صورت ناسازگاری خونی) از بدن خارج شوند.

4. دارودرمانی (Pharmacological Treatment):

در برخی شرایط خاص، داروهایی مانند فنوباربیتال (Phenobarbital) ممکن است برای تقویت توانایی کبد در پردازش بیلی‌روبین تجویز شوند، هرچند این روش کمتر رایج است.

• ایمونوگلوبولین وریدی (IVIG): در موارد شدید ناسازگاری خونی، IVIG می‌تواند برای کاهش تخریب گلبول‌های قرمز توسط آنتی‌بادی‌های مادر استفاده شود.

5. درمان علت زمینه‌ای:

اگر زردی ناشی از بیماری‌هایی مانند عفونت یا اختلالات کبدی باشد، درمان آن بیماری برای رفع زردی ضروری است.

مراقبت‌های پس از ترخیص و پیگیری

حتی پس از ترخیص نوزاد از بیمارستان، نظارت بر وضعیت زردی اهمیت زیادی دارد. والدین باید به‌طور منظم علائم را بررسی کرده و در صورت مشاهده هرگونه تغییر یا تشدید، فوراً با پزشک تماس بگیرند. همچنین، ویزیت‌های منظم پس از تولد، به‌ویژه برای نوزادانی که در معرض خطر بالاتر هستند، بسیار ضروری است.

پیشگیری از زردی شدید

اگرچه امکان پیشگیری کامل از تمام موارد زردی وجود ندارد، اما برخی اقدامات می‌توانند خطر بروز زردی شدید را کاهش دهند:

• تغذیه مکرر و کافی نوزاد: اطمینان از اینکه نوزاد به میزان کافی شیر دریافت می‌کند.
• تشخیص زودهنگام و درمان به‌موقع: انجام غربالگری‌های لازم و مراجعه به پزشک در صورت بروز علائم اولیه زردی.
• شناسایی عوامل خطر: پزشک باید عواملی مانند گروه خونی مادر و نوزاد، سابقه زردی در خواهر یا برادر، یا تولد نارس را مدنظر قرار دهد.

کرنیکتروس (Kernicterus) و عوارض جدی زردی

کرنیکتروس جدی‌ترین عارضه زردی شدید است. زمانی که سطح بیلی‌روبین غیرمستقیم (که محلول در چربی است) بیش از حد بالا رود و از سد خونی-مغزی عبور کند، در بافت مغز رسوب کرده و به سلول‌های مغزی آسیب دائمی وارد می‌کند.

علائم کرنیکتروس شامل بی‌حالی شدید، مکیدن ضعیف، سفتی بدن، تب و گریه‌های بلند و غیرعادی است. در مراحل پیشرفته‌تر، ممکن است تشنج یا کما نیز رخ دهد. عوارض طولانی‌مدت این وضعیت شامل فلج مغزی، کاهش شنوایی، مشکلات بینایی و اختلالات تکاملی و ذهنی خواهد بود.

به همین دلیل، انجام آزمایش تشخیص زردی نوزادان به‌موقع و مدیریت صحیح آن اهمیت فوق‌العاده‌ای دارد و می‌تواند از بروز این عوارض پیشگیری کند.

نتیجه‌گیری

زردی نوزادان یک وضعیت شایع است که در اکثر موارد خوش‌خیم بوده و به خودی خود یا با مداخلات ساده درمانی برطرف می‌شود. با این حال، اهمیت آزمایش تشخیص زردی نوزادان به موقع و پیگیری دقیق را نمی‌توان نادیده گرفت.

والدین باید نسبت به علائم زردی هوشیار باشند و در صورت مشاهده هرگونه نگرانی، فوراً با پزشک مشورت کنند. آزمایشگاه اریترون با ارائه خدمات آزمایش تشخیص زردی نوزادان دقیق و قابل اعتماد، در کنار شماست تا با اطمینان خاطر، سلامت فرزند دلبندتان را تضمین کنید. آگاهی و اقدام به موقع، کلید اصلی در حفظ سلامت و آینده نوزادان ماست.

سوالات متداول

1. زردی نوزاد از چه زمانی خطرناک است؟
   اگر زردی در 24 ساعت اول پس از تولد ظاهر شود یا شدت آن سریعاً افزایش یابد، نیاز به بررسی فوری دارد.
2. چگونه می‌توان زردی نوزاد را تشخیص داد؟
   تغییر رنگ پوست و چشم‌ها اولین علامت است، اما روش قطعی، انجام آزمایش تشخیص زردی نوزادان توسط پزشک است.
3. آیا همه نوزادان به درمان زردی نیاز دارند؟
   خیر. بسیاری از موارد زردی فیزیولوژیک بدون درمان خاص برطرف می‌شوند، اما برخی نیاز به نوردرمانی یا اقدامات دیگر دارند.

طلوع زندگی، نیاز به مراقبت ویژه

تولد هر نوزاد، آغاز فصلی نو و سرشار از امید است. در این میان، سلامت نوزادان اولویت اصلی هر خانواده و جامعه‌ای محسوب می‌شود. یکی از مهم‌ترین اقداماتی که می‌توان برای تضمین آینده‌ای سالم برای نوزادان انجام داد، غربالگری نوزادان برای تشخیص زودهنگام بیماری‌های متابولیک ارثی است.

این بیماری‌ها، گرچه نادر هستند، اما در صورت عدم تشخیص و درمان به‌موقع، می‌توانند منجر به عوارض جدی، دائمی و حتی تهدیدکننده حیات شوند. آزمایشگاه اریترون با بهره‌گیری از پیشرفته‌ترین تکنولوژی‌ها، از جمله دستگاه LC-MS/MS (کروماتوگرافی مایع-طیف‌سنجی جرمی)، مفتخر است که خدمات غربالگری سلامت نوزادان را برای تشخیص طیف وسیعی از این اختلالات متابولیک ارائه دهد. این اقدام پیشگیرانه، سنگ بنای یک زندگی سالم و پربار برای فرزندان شماست.

بیماری های متابولیک ارثی چیستند؟

بیماری‌های متابولیک ارثی Inborn Errors of Metabolism – IEMs)  ) گروهی از اختلالات ژنتیکی هستند که در آن‌ها، بدن قادر به تجزیه و تبدیل صحیح مواد غذایی (کربوهیدرات‌ها، پروتئین‌ها و چربی‌ها) به انرژی یا ساخت اجزای مورد نیاز خود نیست. این مشکل معمولاً به دلیل نقص یا عدم وجود یک آنزیم یا پروتئین خاص رخ می‌دهد که در یک مسیر متابولیکی (یک سری واکنش‌های شیمیایی در بدن) نقش کلیدی دارد. این نقص‌ها از والدین به فرزندان به ارث می‌رسند.

در نتیجه این نقص آنزیمی، یکی از دو اتفاق اصلی یا هر دو رخ می‌دهد:

1. تجمع مواد سمی:یک ماده شیمیایی خاص (متابولیت) که باید در مسیر متابولیک تجزیه شود، به دلیل نقص آنزیم، در خون و سایر بافت‌های بدن انباشته شده و به سطوح سمی می‌رسد. این تجمع می‌تواند عملکرد سلول‌ها و اندام‌ها را مختل کند.
2. کمبود مواد ضروری:محصول نهایی یک مسیر متابولیکی که برای عملکرد طبیعی بدن ضروری است (مانند انرژی، هورمون‌ها یا سایر ترکیبات حیاتی)، به میزان کافی تولید نمی‌شود.

این عدم تعادل شیمیایی می‌تواند به ارگان‌های حیاتی مانند مغز (باعث تأخیر در رشد ذهنی و جسمی، تشنج)، کبد (باعث نارسایی کبد، زردی)، کلیه، قلب (باعث مشکلات قلبی) و عضلات آسیب جدی وارد کند.

علائم این بیماری‌ها بسیار متنوع هستند و ممکن است از بدو تولد وجود داشته باشند یا در هفته‌ها، ماه‌ها و حتی سال‌های بعد، گاهی در پاسخ به یک استرس مانند بیماری یا گرسنگی طولانی‌مدت، ظاهر شوند. متاسفانه، بسیاری از نوزادان مبتلا در بدو تولد کاملاً سالم به نظر می‌رسند و علائم زمانی بروز می‌کنند که آسیب‌های جبران‌ناپذیری به بدن وارد شده است. به همین دلیل، غربالگری نوزادان قبل از ظهور علائم، اهمیت حیاتی دارد.

اهمیت حیاتی تشخیص زودهنگام از طریق غربالگری نوزادان

پیشگیری بهتر از درمان است؛ این جمله به‌ویژه در مورد بیماری‌های متابولیک ارثی مصداق بارزی دارد. تشخیص زودهنگام این بیماری‌ها از طریق برنامه‌های غربالگری نوزادان، پیش از بروز علائم بالینی، از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار است. دلایل این اهمیت عبارتند از:

• جلوگیری از آسیب‌های دائمی و غیرقابل بازگشت:بسیاری از عوارض بیماری‌های متابولیک، به‌ویژه آسیب‌های مغزی، در صورت عدم درمان به‌موقع، دائمی خواهند بود. درمان زودهنگام می‌تواند از بروز این آسیب‌ها پیشگیری کرده یا شدت آن‌ها را به حداقل برساند.
• بهبود چشمگیر کیفیت زندگی:با تشخیص زودهنگام و شروع درمان مناسب (که اغلب شامل رژیم غذایی خاص، محدودیت در مصرف برخی مواد غذایی، تجویز داروهای خاص یا مکمل‌های ویتامینی و کوفاکتورهاست)، کودکان مبتلا می‌توانند رشد و تکامل نزدیک به طبیعی داشته باشند و زندگی سالم‌تر و با کیفیت‌تری را تجربه کنند.
• کاهش مرگ‌ومیر نوزادان و کودکان:برخی از این بیماری‌ها، مانند بعضی از انواع ارگانیک اسیدمی‌ها یا اختلالات اکسیداسیون اسیدهای چرب، می‌توانند در صورت عدم تشخیص و درمان، به سرعت منجر به بحران متابولیک و مرگ شوند. غربالگری می‌تواند جان بسیاری از این نوزادان را نجات دهد.
• کاهش هزینه‌های درمانی و مراقبتی درازمدت:مدیریت عوارض پیشرفته بیماری‌ها، نیازمند مراقبت‌های پزشکی پیچیده، توانبخشی‌های متعدد و هزینه‌های سنگین برای خانواده و نظام سلامت است. پیشگیری و درمان زودهنگام، به مراتب مقرون‌به‌صرفه‌تر است.
• فراهم کردن امکان مشاوره ژنتیک برای خانواده:تشخیص بیماری در یک نوزاد، امکان مشاوره ژنتیک را برای والدین فراهم می‌کند تا از خطر تکرار بیماری در بارداری‌های بعدی آگاه شده و اقدامات پیشگیرانه لازم را انجام دهند.

اولین گام برای شناسایی زودهنگام بیماری‌های پنهان

LC-MS/MS انقلابی در غربالگری بیماری های متابولیک نوزادان

روش‌های سنتی غربالگری اغلب محدود به تشخیص تعداد کمی از بیماری‌ها بودند و گاهی دقت کافی را نداشتند. اما با پیشرفت چشمگیر تکنولوژی در دهه‌های اخیر، روش LC-MS/MS (کروماتوگرافی مایع-طیف‌سنجی جرمی پشت سرهم یا Tandem Mass Spectrometry) به عنوان یک ابزار قدرتمند، دقیق و کارآمد در تشخیص طیف وسیعی از بیماری‌های متابولیک ارثی مطرح شده است. آزمایشگاه ما با افتخار از این تکنولوژی پیشرفته برای غربالگری نوزادان بهره می‌برد تا دقیق‌ترین نتایج را در کمترین زمان ممکن ارائه دهد.

مزایای کلیدی استفاده از LC-MS/MS:

• دقت و حساسیت فوق‌العاده بالا:قادر به شناسایی و اندازه‌گیری مقادیر بسیار کم متابولیت‌های غیرطبیعی، که برای تشخیص زودهنگام بیماری‌ها حیاتی است.
• تشخیص طیف وسیع بیماری‌ها (Multiplexing):امکان اندازه‌گیری همزمان ده‌ها متابولیت مختلف (اسیدهای آمینه، آسیل‌کارنیتین‌ها و…) در یک آنالیز واحد و با استفاده از یک نمونه کوچک خون. این به معنی غربالگری تعداد زیادی از بیماری‌ها به‌طور همزمان است.
• سرعت بالا در آنالیز:امکان پردازش تعداد زیادی نمونه در زمان کوتاه، که برای برنامه‌های غربالگری در مقیاس بزرگ ضروری است.
• کاهش قابل توجه نتایج مثبت کاذب:به دلیل اختصاصیت بالای روش که ناشی از شناسایی بر اساس جرم دقیق و الگوی شکست مولکولی است.
• نیاز به نمونه بسیار کم:تنها چند قطره خون از پاشنه پای نوزاد که بر روی کاغذ فیلتر خشک می‌شود، برای انجام این تست جامع کافی است.

انواع بیماری های متابولیک قابل تشخیص با LC-MS/MS

به لطف تکنولوژی پیشرفته LC-MS/MS و پانل‌های تخصصی، ما قادر هستیم طیف گسترده‌ای از بیماری‌های متابولیک ارثی را که به سه دسته اصلی تقسیم می‌شوند، در یک نوبت و با یک نمونه خون در فرآیند غربالگری نوزادان شناسایی نماییم. در هر یک از این بیماری‌ها، یک یا چند متابولیت خاص در خون تغییر می‌یابد که نشانه اولیه برای ارجاع بیمار به پزشک و انجام بررسی‌های بیشتر جهت تأیید بیماری پیش از بروز علائم است. این بیماری‌ها عبارتند از:

الف) اختلالات متابولیسم اسیدهای ارگانیک (ارگانیک اسیدمی‌ها / اسیدوری‌ها):

این گروه از بیماری‌ها ناشی از نقص در آنزیم‌های دخیل در مسیر متابولیسم اسیدهای آمینه خاص (مانند لوسین، ایزولوسین، والین، لیزین، تریپتوفان) یا اسیدهای چرب هستند که منجر به تجمع اسیدهای ارگانیک سمی در خون (اسیدمی) و ادرار (اسیدوری) می‌شود. علائم این بیماری‌ها می‌تواند بسیار شدید و حاد باشد و شامل خواب‌آلودگی شدید، بی‌اشتهایی، استفراغ مکرر، مشکلات تنفسی، بوی غیرطبیعی ادرار یا بدن، کاهش تون عضلانی، و در موارد شدید تشنج، کما و آسیب مغزی باشد. بیماری‌های قابل تشخیص در این گروه عبارتند از:

• ایزووالریک اسیدمی (Isovaleric Acidemia – IVA)
  • گلوتاریک اسیدوری تیپ ۱ (Glutaric Aciduria Type 1 – GA-1)
  • ۳-هیدروکسی-۳-متیل‌گلوتاریک اسیدوری (3-Hydroxy-3-Methylglutaric Aciduria – HMG)
  • کمبود مالتیپل کربوکسیلاز (Multiple Carboxylase Deficiency – MCD) (شامل کمبود بیوتینیداز و هولوکربوکسیلاز سنتتاز)
  • اسیدمی متیل‌مالونیک – نقص موتاز (Methylmalonic Acidemia – MUT Deficiency)
  • نقص ۳-متیل‌کروتونیل‌کوآ کربوکسیلاز (3-Methylcrotonyl-CoA Carboxylase Deficiency – 3MCC)
  • اسیدمی متیل‌مالونیک – انواع وابسته به کوبالامین cblA و cblB (Methylmalonic Acidemia – cblA, cblB Types)
  • اسیدمی پروپیونیک (Propionic Acidemia – PA)

ب) اختلالات متابولیسم اسیدهای چرب (FAO Disorders – نقص در اکسیداسیون اسیدهای چرب):

در این بیماری‌ها، بدن قادر به تجزیه صحیح اسیدهای چرب برای تولید انرژی نیست. اسیدهای چرب منبع مهم انرژی، به‌ویژه در زمان گرسنگی طولانی‌مدت یا بیماری‌های تب‌دار که نیاز بدن به انرژی افزایش می‌یابد، هستند. نقص در این مسیر می‌تواند منجر به هیپوگلیسمی هیپوکتوتیک (افت شدید قند خون بدون وجود کتون‌بادی‌ها)، ضعف و درد عضلانی، آسیب کبدی (کبد چرب)، مشکلات قلبی (کاردیومیوپاتی) و حتی مرگ ناگهانی شود. تشخیص زودهنگام این اختلالات از طریق غربالگری نوزادان نقش کلیدی در پیشگیری از عوارض جبران‌ناپذیر دارد. بیماری‌های قابل تشخیص در این گروه عبارتند از:

• نقص آسیل کوا دهیدروژناز با زنجیره متوسط (MCADD – Medium-Chain Acyl-CoA Dehydrogenase Deficiency)
• نقص آسیل کوا دهیدروژناز با زنجیره خیلی بلند (VLCADD – Very Long-Chain Acyl-CoA Dehydrogenase Deficiency)
• نقص ۳-هیدروکسی آسیل کوا دهیدروژناز با زنجیره بلند (LCHADD – Long-Chain 3-Hydroxyacyl-CoA Dehydrogenase Deficiency)
• نقص پروتئین تری فانکشنال (TFP – Trifunctional Protein Deficiency)
• نقص جذب کارنیتین / کمبود اولیه کارنیتین (Carnitine Uptake Defect / Primary Carnitine Deficiency – CUD)

ج) اختلالات متابولیسم اسیدهای آمینه (آمینو اسیدوپاتی‌ها):

این دسته از بیماری‌ها به دلیل نقص در آنزیم‌های مسئول تجزیه یا تبدیل اسیدهای آمینه (واحدهای سازنده پروتئین‌ها) ایجاد می‌شوند. تجمع یک اسید آمینه خاص یا متابولیت‌های سمی آن می‌تواند به ارگان‌های مختلف، به‌ویژه سیستم عصبی مرکزی و مغز، آسیب برساند و منجر به تأخیر در رشد، ناتوانی ذهنی، مشکلات رفتاری و تشنج شود. بیماری‌های قابل تشخیص در این گروه عبارتند از:

• فنیل‌کتونوری (Phenylketonuria – PKU) و سایر انواع هیپرفنیل‌آلانینمی
  • بیماری ادرار شربت افرا (Maple Syrup Urine Disease – MSUD)
  • هموسیستینوری (Homocystinuria) معمولاً نوع ناشی از کمبود آنزیم سیستاتیونین بتا سنتاز
  • سیترولینمی تیپ ۱ (Citrullinemia Type I – CTLN1)
  • اسیدمی آرژینوسوکسینیک (Argininosuccinic Aciduria – ASA)
  • تیروزینمی تیپ ۱ (Tyrosinemia Type 1 – TYR1)

فرآیند غربالگری متابولیک نوزادان

انجام تست غربالگری متابولیک به‌عنوان بخشی از برنامه غربالگری نوزادان در آزمایشگاه‌های تخصصی ژنتیک، فرآیندی ساده، ایمن و استاندارد برای نوزاد شماست.

1. نمونه‌گیری: معمولاً بین روز سوم تا پنجم پس از تولد (یعنی حدود ۴۸ تا ۱۲۰ ساعت پس از زایمان) و پس از اطمینان از تغذیه کافی نوزاد با شیر مادر یا شیر خشک، کارشناسان آزمایشگاه با استفاده از یک سوزن بسیار ظریف (لانست)، چند قطره خون از پاشنه پای نوزاد می‌گیرند. سپس این قطرات خون را روی کارت کاغذی مخصوصی به نام کارت گاتری یا کارت فیلتر، در دایره‌های مشخص‌شده جمع‌آوری می‌کنند. این فرآیند ساده است و فقط ناراحتی خفیف و لحظه‌ای برای نوزاد ایجاد می‌کند.
2. خشک کردن و انتقال نمونه به آزمایشگاه: کارت نمونه پس از خون‌گیری، در دمای اتاق و دور از نور مستقیم خورشید به مدت حداقل ۳-۴ ساعت خشک می‌شود. سپس کارت نمونه تحت شرایط مناسب و در اسرع وقت به آزمایشگاه ارسال می‌گردد.
3. پذیرش و آماده‌سازی نمونه: در آزمایشگاه، نمونه پذیرش شده و اطلاعات آن ثبت می‌شود. سپس دیسک‌های کوچکی از بخش‌های آغشته به خون کارت فیلتر جدا شده و برای استخراج متابولیت‌ها آماده می‌شوند.
4. آنالیز با LC-MS/MS: در این مرحله، کارشناسان آزمایشگاه با استفاده از دستگاه پیشرفته LC-MS/MS (مانند مدل‌های دقیق و حساس Shimadzu)، متابولیت‌های استخراج‌شده را آنالیز می‌کنند. این دستگاه توانایی دارد به‌طور همزمان و با دقت بسیار بالا، غلظت ده‌ها متابولیت کلیدی مانند اسیدهای آمینه و آسیل‌کارنیتین‌ها را اندازه‌گیری کند.
5. تفسیر نتایج: متخصصین مجرب آزمایشگاه نتایج به دست آمده را با استفاده از نرم‌افزارهای تخصصی و مقایسه با محدوده‌های مرجع مشخص برای هر متابولیت، با دقت بررسی و تفسیر می‌کنند.
6. گزارش‌دهی: نتایج در قالب یک گزارش جامع به پزشک معالج یا مرکز بهداشتی مربوطه ارسال می‌شود. در صورت وجود نتایج مشکوک، اطلاع‌رسانی فوری انجام خواهد شد تا اقدامات تکمیلی در مسیر تشخیص زودهنگام بیماری‌های متابولیک در برنامه غربالگری نوزادان انجام گیرد.

آماده‌سازی نمونه خون نوزاد برای آنالیز دقیق با روش LC-MS/MS

پس از نتیجه غربالگری چه اتفاقی می‌افتد؟

• نتیجه نرمال (غربالگری منفی):اگر نتایج غربالگری در محدوده نرمال باشد، به این معنی است که احتمال ابتلای نوزاد به بیماری‌های تحت پوشش این تست بسیار پایین است. این خبر خوبی است، اما والدین باید همچنان به رشد و تکامل طبیعی کودک خود توجه داشته باشند و در صورت بروز هرگونه علامت نگران‌کننده با پزشک مشورت کنند.
• نتیجه مشکوک یا خارج از محدوده نرمال (غربالگری مثبت):مهم است بدانید که نتیجه غربالگری مشکوک به معنای تشخیص قطعی بیماری نیست. این نتیجه تنها یک زنگ خطر است و نشان می‌دهد که سطح یک یا چند متابولیت در خون نوزاد شما خارج از محدوده طبیعی بوده و نیاز به بررسی‌های تکمیلی و آزمایشات تشخیصی دقیق‌تر وجود دارد. در این صورت،  پزشک معالج، شما را برای انجام اقدامات بعدی راهنمایی خواهند کرد. این اقدامات ممکن است شامل تکرار آزمایش غربالگری، انجام آزمایشات خون یا ادرار اختصاصی‌تر، آزمایشات ژنتیک، یا مشاوره با متخصص بیماری‌های متابولیک کودکان باشد. هدف، رسیدن به تشخیص قطعی و شروع درمان در صورت لزوم است.

چرا آزمایشگاه ما را برای غربالگری متابولیک نوزاد خود انتخاب کنید ؟

آزمایشگاه ما با درک عمیق از اهمیت سلامت نوزادان و با تعهد به ارائه خدمات تشخیصی با بالاترین کیفیت، گزینه‌ای مطمئن برای والدین گرامی است:

• تکنولوژی پیشرفته و به‌روز: استفاده از دستگاه‌های LC-MS/MS مدرن (نظیر Shimadzu LC-MS/MS-8045 Tandem Mass با حساسیت برتر در کلاس خود) برای تضمین حداکثر دقت، صحت و قابلیت اطمینان نتایج.
• کادر متخصص و مجرب: بهره‌مندی از متخصصین پاتولوژی، علوم آزمایشگاهی و کارشناسان فنی با تجربه و آموزش‌دیده در زمینه آنالیز و تفسیر نتایج غربالگری بیماری‌های متابولیک.
• انل جامع غربالگری: پوشش طیف وسیعی از بیماری‌های متابولیک مهم و قابل درمان، مطابق با استانداردهای بین‌المللی.
  کنترل کیفیت دقیق: اجرای برنامه‌های کنترل کیفیت داخلی و خارجی برای اطمینان از صحت عملکرد دستگاه‌ها و فرآیندها.
• سرعت در پاسخ‌دهی: درک اهمیت زمان در تشخیص این بیماری‌ها و تلاش برای ارائه نتایج در سریع‌ترین زمان ممکن، به‌ویژه برای موارد مشکوک.
• همکاری نزدیک با پزشکان: ارتباط مستمر و مؤثر با پزشکان متخصص اطفال، نوزادان و متخصصین بیماری‌های متابولیک برای اطمینان از پیگیری مناسب موارد و ارائه بهترین مراقبت به بیماران.
• دسترسی آسان و محیط استاندارد: ارائه خدمات در محیطی استاندارد، با رعایت کامل اصول ایمنی و فرآیندهای نمونه‌گیری مناسب برای نوزادان در چارچوب برنامه غربالگری نوزادان.

نتیجه‌گیری: سرمایه‌گذاری برای آینده‌ای سالم با آزمایشگاه پاتوبیولوژی اریترون

غربالگری بیماری‌های متابولیک ارثی نوزادان با استفاده از تکنیک پیشرفته LC-MS/MS، یک سرمایه‌گذاری ارزشمند و یک هدیه حیاتی برای سلامت و آینده فرزند دلبند شماست. این آزمایش ساده که با چند قطره خون از پاشنه پای نوزاد انجام می‌شود، می‌تواند از بروز عوارض جبران‌ناپذیر جسمی و ذهنی جلوگیری کرده و کیفیت زندگی کودک شما را به طور چشمگیری بهبود بخشد. آزمایشگاه پاتوبیولوژی اریترون با افتخار، این خدمت حیاتی را در چارچوب برنامه غربالگری نوزادان و با بالاترین استانداردها، تعهد به کیفیت و با استفاده از تکنولوژی روز دنیا به شما والدین عزیز و جامعه پزشکی ارائه می‌دهد.

برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد خدمات غربالگری متابولیک نوزادان، نحوه انجام آزمایش و هماهنگی‌های لازم، با ما تماس حاصل فرمایید یا با پزشک متخصص اطفال خود مشورت کنید. اجازه دهید با هم، با تشخیص زودهنگام، گامی مؤثر در جهت تضمین سلامت و شکوفایی نسل آینده برداریم.

آرامش و سلامت، نتیجه تشخیص زودهنگام بیماری‌های متابولیک در نوزادان

پرسش و پاسخ‌های متداول

۱. غربالگری نوزادان چیست و چرا اهمیت دارد؟
آزمایشی با چند قطره خون از پاشنه پا برای شناسایی زودهنگام بیماری‌های متابولیک ارثی که در صورت عدم درمان می‌توانند منجر به آسیب دائمی یا مرگ شوند.

۲. بهترین زمان انجام غربالگری نوزادان چه موقع است؟
بین روز سوم تا پنجم پس از تولد، پس از حداقل ۲۴ ساعت تغذیه با شیر. زمان دقیق را با پزشک هماهنگ کنید.

۳. آیا نمونه‌گیری برای نوزاد دردناک است؟
تنها یک خراش سطحی و کوتاه روی پاشنه پا ایجاد می‌شود. ناراحتی آن بسیار جزئی است و فوایدش قابل‌مقایسه نیست.

۴. اگر نوزاد سالم به نظر برسد، باز هم نیاز به غربالگری نوزادان دارد؟
بله، زیرا علائم این بیماری‌ها ممکن است دیر ظاهر شوند و تا آن زمان آسیب‌های جدی ایجاد شده باشند.

۵. چه بیماری‌هایی در غربالگری نوزادان در اریترون بررسی می‌شود؟
با دستگاه LC-MS/MS، سه گروه اصلی شامل اختلالات اسیدهای ارگانیک، چرب و آمینه شناسایی می‌شوند.

۶. اگر نتیجه غربالگری نوزادان مشکوک باشد، چه باید کرد؟
مشکوک بودن به معنای بیماری قطعی نیست. نیاز به بررسی‌های تکمیلی مثل آزمایش‌های اختصاصی یا ژنتیک وجود دارد.

۷. چرا اریترون را برای غربالگری نوزادان انتخاب کنیم؟
تجهیزات پیشرفته، کادر متخصص و پاسخ‌دهی سریع باعث اعتماد بیشتر به نتایج می‌شود.

۸. هزینه غربالگری نوزادان چقدر است؟
برای اطلاع از هزینه و پوشش بیمه‌ای، با بخش پذیرش تماس بگیرید یا حضوری مراجعه کنید.

۹. نتایج غربالگری نوزادان چه زمانی آماده می‌شود؟
معمولاً طی چند روز کاری. موارد مشکوک فوراً اطلاع‌رسانی می‌شود.

۱۰. آیا بیماری‌های متابولیک قابل درمان هستند؟
در بسیاری موارد بله، به شرط تشخیص زودهنگام و رعایت درمان دارویی یا تغذیه‌ای خاص

برای آشنایی بیشتر با روند انجام آزمایش، مراحل نمونه‌گیری و اطلاعات فنی مربوط به غربالگری، می‌توانید فایل راهنمای کامل ما را در قالب بروشور PDF مشاهده کنید. این فایل شامل نکات مهم و کاربردی برای والدین و پزشکان است.

مقدمه

لوپوس نوزادان سندرمی است کــه در نـوزادان مـادرانی اتفاق می افتد که آنتی بادی علیـــه Ro یـا La در آنـها ثـابت می باشد. مادران این کودکان ممکن اسـت بـه لـوپـوس و یـا سایر بیماریهای بــافت همبنـد مبتـلا باشـند، امـا 50 تـا %60مادران بدون علامت هســتند. سـندرم لـوپـوس نـوزادان بـه خاطر عبور lgG-ANA مادر از طریق جفت به نــوزاد روی میدهد. سندرم لوپوس نوزادان را میتــــوان به دو دستـه تقسیم بندی کرد:

 (1 سندرم موقت ( (Transient syndrome            (2بلوک کامل قلبی  ((Complete Heart block

 علت ایجاد لوپوس نوزادان چیست؟

در ایــن بیمــاری اتوآنتی بــادی مــادر کـه از نـوع lgG می‌باشـد بـه صـورت غیرفعال از طریق جفــت بـه جنیـن انتقـال مییـابد و موجـب آسیب به جنین می‌شود. بیماری در نوزاد به موازات وجــود آنتی بادی مــادری در جنیـن و گـردش خـون نـوزاد ظـاهر میگردد و سپس با از بین رفتن اتوآنتی بادیها، بیمــاری نـیز محو می‌شود. تنها استثنای آن بلوک قلبــی مـادرزادی اسـت که اتوآنتی بادی 2 تا 8 ماه بعد ناپدید میگردد ولی بیمــاری بـاقی میمــــــاند.

درتمــام مطالعــه ها آنتی بــادی علیــه Ribonucleuoprotein SSA در سرم مادران نوزادانی کـه با بلـــوک قلبی مادرزادی به دنیا می آیند ملاحظه شده اســت. آنتـــــــــی ژن هـــــــــــدف در anti-SSA و anti-SSB ، ریبونـــوکلئوپروتئین هـــــــــــای درون سـلولی می‌باشـند. آنتی بادیanti-SSA با سه پپتیدی که از نظر ایمونولوژیـک و نیز وزن ملکولی متفاوت هستند(52 ، 54 و 60کیلودالتون) واکنش نشــان می‌دهـد. پروتئیـن SSB بـا وزن ملکولـی 48 کیلودالتـون، فـاقد شـــاخص آنتــی ژنــی (determinante) مشترک با پلی پپتید SSA می‌باشــد. اجـزای تشـکیل دهنـده SSB و SSA با یکدیگر و نیز با سایر اجزای ملکــول RNA تشکیل یک کمپلکس میدهد. پروتئیــن 48 کیلودالتونـی SSB در پایان نسخه بــرداری (Transcription) از طریـق ایجـاد تغییر شکل فضایی در ملکول RNA Polymerase III نقش دارد. پلی پپتید SSA هنوز ناشناخته است. برای ایــــــن کـه آنتـی بـادی علیـه SSA وSSB را بــه عنوان علت بیمــاری لـوپـوس نـوزادان شـناخت، لازم اسـت دلایل قانع کننده‌ای وجود داشته باشند یعنی:

(1 باید نشان داد که آنتی ژن هدف در بافت هدف نــوزاد موجود است.

(2 باید مکانیسمی که از طریــق آن آنتـی بـادی میتوانـد موجب اختلال در مسیر سیستمهای جنین شود، بیان گــردد، زیرا همان گونه که اشاره شد آنتی ژن موجود درون سلول و در هسته میباشد و باید دلیلی برای عرضه آن در ســطح سلولی یافت.

مکانیسم هایی که از طریــق آن آنتی بـادی بـا فرآیندهـای درون سلولی میوسیتهای جنین تداخل میکنند:

الف)باید بیانگر آن باشد کــه چگونـه آنتـی ژن در سـطح سلولی عرضه میشــود، زیـرا همـان طـور کـه ذکـر گردیـد واکنش آنتیبادی در سطح سلول صورت میپذیرد و نتیجــه آن آسیب سلولی است(8،.(7 در اثر عفونت سلول HeP2 بــا آدنوویروســــــها عرضـه آنتـــی ژن SSB از هســته بــه سـیتوپلاســــــم و سپـــــــس ســـطح سلولـــــی انجــام میگیرد.

ب) اگر کراتینوسیتها در معـرض اشـعه مـاورای بنفـش قرار گیرد توانایی آن را پیدا میکند که آنتی ژن در سطح آن قرار گرفته و با آنتی بادی anti-SSA متصل شده و موجب یک سری واکنشها گردد.

از بررسی دو قلوها در لوپــوس نـوزادی پیچیـدگـی ایـن بیمـاری مشـخص میشـود. در دوقلوهـای منوزیگـوت کــه زمینـه ژنتیکـی یکسـانی دارنـــد، بیمــاری بــه صـــــورت ناسازگار( (discordance ظاهر شده است و این امر نشــان میدهد، اگر چه وجود آنتی بادی اختصــاصی مـادری جـهت پیدایش بیمــاری لازم میباشـد لیکـن شـرط کـافی نبـوده و حوادث حین رشد در رحـم درپیدایـش اسـتعداد بیمـاری در جنین موثر میباشد.

علایم بالینی سندرم لوپوس نوزادان چیست؟

علایم بالینی سندرم لوپوس نوزادی متنوع بــوده شـامل درگیری پوست، سیستمهای خونســاز، دسـتگاه گـوارش وسیستم قلبی ـ تنفسی است.

علت موقت بودن اختلالهــای خـون شناسـی و ضایعـه های پوستی این است که این اعضا توانــایی آن را دارنـد کـه بـه طور مداوم باز تولید (regenerate) شوند. در بافت قلبی کـه توانایی تکثیر مجــدد وجـود نـدارد، ضایعـه آن بـه صـورت بلوک قلبی دایمی دیــده می‌شـود.